πάλι ο στρατός, στο Κάιρο

http://www.sarajevomag.gr/plus/20130707_egypt.html

Έκτακτη ανάρτηση:

πάλι ο στρατός, στο Κάιρο

(Το κείμενο αυτό αποτελεί μια πρώτη, σύντομη αναφορά, επειδή το επόμενο τεύχος του Sarajevo θα κυκλοφορήσει τον Σεπτέμβρη. Ελπίζουμε τότε να είμαστε αναλυτικότεροι).

Την Τετάρτη 3 Ιούλη το απόγευμα στα μικρόφωνα του ραδιοσταθμού “στο κόκκινο” γινόταν πανηγύρι. Θεωρώντας ότι συμμετέχουν σε μια “ιστορική στιγμή” παραγωγοί και δημοσιογράφοι του συ.ριζ.α. είχαν “ανοικτή γραμμή” με την πλατεία Tahrir του Καΐρου, μεταδίδοντας αυτό που οι ίδιοι θεωρούσαν επανάσταση μέσα στην επανάσταση. Και μόνο το μέγεθος του συγκεντρωμένου πλήθους εναντίον της κυβέρνησης της μουσουλμανικής αδελφότητας ήταν ικανό να λύσει όλα τα φρένα (πολιτικά, διανοητικά, ηθικά) του αντιμουσουλμανισμού (της αριστεράς και της προόδου) και να φορέσει όλα τα γυαλιά. “Επανάσταση μέσα στην επανάσταση” το τελεσίγραφο του στρατού; Η στρατιωτική κατάληψη της αιγυπτιακής “ερτ”; Η παρέλαση των τεθωρακισμένων; Η καθαίρεση του εκλεγμένου προέδρου και της κυβέρνησής του; Η σύλληψή του;
Οι δαιμόνιοι ρεπόρτερ είχαν ανακαλύψει (; ή μήπως, απλά, “αγοράσει”;) και μια λεξούλα ενδεικτική της αποστροφής τους προς τον ισλαμιστή Μόρσι: ο φαραώ της αιγύπτου!… Ο χαρακτηρισμός ήταν της ίδιας προέλευσης (και της ίδιας χρήσης) με έναν άλλο που, πριν λίγο μόνο καιρό, αφορούσε έναν άλλο εκλεγμένο ισλαμιστή, τον Ερντογάν. Εκείνος ήταν ο σουλτάνος της τουρκίας…
Καθώς όμως η ώρα περνούσε και οι ενθουσιώδεις ραδιοφωνατζήδες έβγαζαν “ειδικούς αναλυτές” στα τηλέφωνα και στα ερτζιανά, που υποδείκνυαν ότι δεν πρόκειται για καμία επανάσταση αλλά για σκέτο και καθαρό πραξικόπημα, η αντιμουσουλμανική χαρά άρχισε να ζαρώνει. Τα μουδιασμένα και μέσα απ’ τα δόντια “να δούμε πως θα εξελιχθεί”αντικατέστησαν τις γεμάτες “επαναστατικό παλμό” ραδιο-φωνές· ώσπου στις 7.00 κάθε μετάδοση και αναφορά στην αίγυπτο τελείωσε, ξεπέφτωντας σε 3ους, 4ους, 5ους στη σειρά “τίτλους ειδήσεων”.
Ώστε από εκείνη την ημέρα (και ακόμα ως την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές) η ελληνική και η ευρωπαϊκή και η διεθνής αριστερά αμφιταλαντεύεται εάν αυτό που έγινε στην αίγυπτο είναι όντως πραξικόπημα και χούντα ή η φυσιολογική “ένοπλη έκφραση της θέλησης του λαού”; Εκτός από εξώφθαλμα ρατσιστική ιδεολογία, όλοι αυτοί που τις κρίσιμες πρώτες ώρες και ημέρες έδωσαν, “λόγω αμφιβολιών”, σιωπηλά ή όχι, το δικό τους ο.κ. στην αιγυπτιακή στρατιωτική χούντα, έχουν και πολύ κοντή μνήμη. Για παράδειγμα, τι θα είχε συμβεί τον Απρίλιο του 2002 στο Καράκας και στη Βενεζουέλα εάν “η καθαίρεση του Τσάβες σύμφωνα με τη θέληση του λαού”, από τμήμα του στρατού, ήταν καλύτερα οργανωμένη; Πλήθη λαού θα κατέκλυζαν τις πλατείες πανηγυρίζοντας, ενώ άλλα πλήθη λαού (οπαδοί του “έκπτωτου”) θα διαμαρτύρονταν οργισμένα… Κι απο εδώ “λαός”, κι απο κει “λαός”. Στ’ αλήθεια, οι αριστεροί στην ελλάδα και στην ευρώπη θα ονόμαζαν τις αναπόφευκτες συγκρούσεις στους δρόμους “χάος στη βενεζουέλα”; Δεν έδειχναν καθόλου την Ουάσιγκτον σαν ενορχηστρωτή του “χάους”;
Ευτυχώς τότε, την άνοιξη του 2002, ένας αξιωματικός που ήταν αντίθετος με το πραξικόπημα, έδωσε ένα τηλέφωνο στον αιχμάλωτο Τσάβες, κι αυτός μπόρεσε να επικοινωνήσει με τους δικούς του δίνοντας θάρρος και οδηγίες δράσης. Κατά τα άλλα τα βήματα των πραξικοπηματιών στις λίγες ώρες που πρόλαβαν να κινηθούν ήταν τυπικά: διορισμός νέου προέδρου, αναστολή ισχύος του συντάγματος, διάλυση της βουλής, και υποσχέσεις “ευρύτατης πλουραλιστικής δημοκρατίας”… Αυτά, ακριβώς, που γίνονταν και στην αίγυπτο στις 3 Ιούλη το απόγευμα…
Ή μήπως, άραγε, ξεχάστηκαν όλες εκείνες οι παραλλαγές των “χρωματιστών” ή “ flower power επαναστάσεων” στις οποίες ο “λαός” ήταν ο μεγάλος πρωταγωνιστής, και όπου το μίγμα συγκεκριμένων κοινωνικών συμφερόντων και ακόμα πιο συγκεκριμένων μηχανισμών (και χρηματοδοτών) έκαναν, για κάποιο διάστημα, το μαύρο να φαίνεται άσπρο;
Μπορεί όλα αυτά να έχουν ξεχαστεί. Ή, απλά, να μην αποτελούν μέτρο σύγκρισης εάν πρόκειται για κράτος στο οποίο κυβερνούν μετά από δημοκρατικές εκλογές, λιγότερο ή περισσότερο ριζοσπάστες μουσουλμάνοι. Όμως αφ’ ενός τα ίδια τα γεγονότα στην αίγυπτο και αφ’ ετέρου η “αντιμετώπισή” τους στις πρωτοκοσμικές “κοιτίδες της δημοκρατίας” ειδικά, μάλιστα, απ’ τους ιστορικούς υπερασπιστές αυτής της “δημοκρατίας” δεν είναι διαχωρισμένα. Προοιωνίζουν με ακρίβεια και το δικό μας μέλλον.

Τι έχει γίνει, λοιπόν, στην αίγυπτο; Η απάντηση δεν βρίσκεται μόνο στο τι έκανε (και στο τι δεν έκανε) σαν κυβερνητική εξουσία η μουσουλμανική αδελφότητα στο ένα χρόνο που διήρκεσε η προεδρία του εκλεγμένου Μοχάμεντ Μόρσι. Βρίσκεται επίσης στο τι είναι και τι ρόλο παίζει ο στρατός και τα επιτελεία του στην πολιτική και οικονομική ιστορία της αιγύπτου.
Απ’ το εκσυγχρονιστικό στρατιωτικό πραξικόπημα μιας χούφτας κατώτερων αξιωματικών, το 1952, που ανέτρεψε τον βασιλιά της αιγύπτου Φαρούκ και εγκατάστησε σαν πρόεδρο τον Νάσερ ως τον Ιούνιο του 2012 που, στις πρώτες πραγματικά ελεύθερες εκλογές, εκλέχτηκε ο Μόρσι, ο στρατός ήταν η απόλυτη και μοναδική εξουσία στην αίγυπτο. Αυτό έχει και πάμπολλες υλικές πλευρές. Από επιχειρήσεις του στρατού που αντιστοιχούν (σήμερα) στο 40% του αιγυπτιακού αεπ, μέχρι μια μεγάλη γκάμα ειδικών προνομίων για τους ανώτερους αξιωματικούς· απ’ τον έλεγχο των μυστικών υπηρεσιών μέχρι τον έλεγχο της εξωτερικής πολιτικής του κράτους.
Η γενναία και αιματηρή επανάσταση που ξεκίνησε απ’ την πλατεία Tahrir στις 25 Γενάρη του 2011 κατάφερε να ανατρέψει τον δικτάτορα Μουμπάρακ, όχι όμως και τις δομές και την εξουσία του στρατού. Ο στρατός τότε εμφανίστηκε σαν “μεσολαβητής”, απέλυσε τον Μουμπάρακ, και ανέλαβε με άλλα πρόσωπα την διακυβέρνηση για ένα “μεταβατικό διάστημα”, έως ότου γίνουν εκλογές και καινούργιο σύνταγμα. Οι πραγματικές εκλογές ήταν μια δέσμευση την οποία το αιγυπτιακό επιτελείο δεν μπορούσε να αποφύγει· σε ότι όμως αφορούσε το σύνταγμα και, ειδικά, τα προνόμια και τον ρόλο του μέσα στο κράτος, είχε πάμπολλα περιθώρια για μανούβρες, ελιγμούς και “διαπραγματεύσεις” στα παρασκήνια της “μεταβατικής περιόδου”.

Το πρόβλημα στη διάρκεια εκείνης της πολύμηνης “μεταβατικής περίοδου” κυρίως για τις μη – θρησκευτικές “πολιτικές δυνάμεις” της μετεπαναστατικής αιγύπτου, συμπεριλαμβανομένων των νεολαιίστικων μαχητικών πρωτοπορειών της επανάστασης, ήταν πως δεν είχαν καθόλου σωστή άποψη για τον ρόλο του στρατού (σαν συνολικού μηχανισμού) στην διαμορφούμενη δημοκρατία στην αίγυπτο. Για την ακρίβεια υπήρχε η ψευδαίσθηση πως ο στρατός είναι εγγυητής αυτής της δημοκρατίας, τόσο απέναντι στους υπαρκτούς (χιλιάδες) οπαδούς του “παλιού καθεστώτος”, όσο και απέναντι στην μουσουλμανική αδελφότητα. Αυτήν την (εξαιρετικά λαθεμένη έως και επικίνδυνη) ψευδαίσθηση την είχαμε σημειώσει (σαν Sarajevo) με έμφαση στις αναφορές μας για την επανάσταση στην αίγυπτο, ειδικά αφότου είχαμε την ευκαιρία να μιλήσουμε απ’ ευθείας με μερικούς απ’ τους πρωταγωνιστές της. Για παράδειγμα, αυτές οι “κοσμικές” πολιτικές δυνάμεις, όλων των αποχρώσεων (από σοσιαλδημοκράτες μέχρι ριζοσπάστες της αριστεράς)  παρακαλούσαν τον στρατό να καθυστερήσει τις εκλογές ώστε να προλάβουν να αυξήσουν την επιρροή τους, έναντι της ολοφάνερα πλειοψηφούσας (ειδικά στους πληβείους και στους μικροαστούς) μουσουλμανικής αδελφότητας.
Ισορροπώντας επικίνδυνα στην αναγνώριση του εχθρού / αντιπάλου στην post Μουμπάρακ αίγυπτο, θεωρώντας απειλή άλλοτε την μουσουλμανική αδελφότητα και άλλοτε το στρατιωτικό επιτελείο, ακόμα και οι πιο μαχητικές οργανώσεις (υποστηρίζαμε ήδη απ’ το φθινόπωρο του 2011) έβαζαν τα χεράκια τους και έβγαζαν τα ματάκια τους. Ιδεολογικά και πολιτικά ασφαλώς και θα έπρεπε να δημιουργηθεί το ευρύτερο και βαθύτερο κατά το δυνατόν μέτωπο απέναντι στην μουσουλμανική αδελφότητα· σε ότι όμως αφορούσε τον ρόλο του στρατού θα έπρεπε να είναι κανείς ακόμα περισσότερο αδιάλλακτος.
Αυτό δεν έγινε. Στις βουλευτικες εκλογές (πολύπλοκες και σε πολλούς γύρους) οι “κοσμικοί” υπέστησαν συντριπτική ήττα και οι συντηρητικοί (κυρίως η μουσουλμανική αδελφότητα αλλά και οι σκληροπυρηνικοί της Αλεξάνδρειας) πέτυχαν εντυπωσιακή νίκη. [1] Στη συνέχεια, στις προεδρικές εκλογές, στον δεύτερο και τελικό γύρο, αρκετοί (αλλά όχι όλοι) οι κοσμικοί υποστηρικτές της επανάστασης της 25ης Γενάρη, και – φυσικά – το σύνολο των οπαδών του Μουμπάρακ, συνασπίστηκαν πίσω από έναν “μουμπαρικό” υποψήφιο, με μια αντιμουσουλμανική ατζέντα, κατά της υποψηφιότητας του Μόρσι. Μια τέτοια ετερόκλητη συμμαχία έδειχνε (στην καλύτερη) πολιτική ανωριμότητα και (στην χειρότερη) ξερό καιροσκοπισμό· όμως και πάλι η μουσουλμανική αδελφότητα νίκησε.

Όποια κι αν ήταν η πρώτη μετεπαναστική κυβέρνηση στην αίγυπτο θα είχε μπροστά της όχι λίγα ή ασήμαντα προβλήματα. Να μερικά:
α) Τα τελευταία χρόνια του καθεστώτος Μουμπάρακ ο συνδυασμός αυταρχισμού και προσοδισμού απ’ την μια και παγκόσμιας κρίσης απ’ την άλλη, είχε οξύνει τις ταξικές αντιθέσεις και την φτώχια στην αίγυπτο. Η προσφυγή σε δανεισμό απ’ το δντ (της τάξης των 2 ή 3 δισ. δολαρίων…) με ό,τι θα συνεπαγόταν αυτό, βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη αρκετά πριν το ξέσπασμα της επανάστασης…
β) Οι πετυχημένες επαναστάσεις στην τυνησία και στην αίγυπτο και οι ηττημένες στη λιβύη και στην αραβική χερσόνησο, σε συνδυασμό με μια σειρά άλλους σοβαρούς παράγοντες, τροποποιούσαν τους “γεωπολιτικούς συσχετισμούς” στην ανατολική μεσόγειο / μέση ανατολή. Το “τροποποιούσαν” σημαίνει μια δυναμική εξέλιξη, ικανή να πάει προς την μία ή την άλλη κατεύθυνση. Το Κάιρο είναι κομβικής σημασίας σε κάθε περίπτωση· άρα η εξωτερική πολιτική της πρώτης μετεπαναστατικής κυβέρνησης θα είχε ιδιαίτερο βάρος…
γ) Η “αποχουντοποίηση”, δηλαδή η εκκαθάριση των κρατικών μηχανισμών (και οπωσδήποτε των δικαστηρίων) απ’ το συσσωρευμένο βάρος 60 χρόνων στρατοαστυνομικής εξουσίας… 

Μπροστά σ’ αυτό το πλέγμα σοβαρών προβλημάτων και ευθυνών κυβερνητικής διαχείρισης, και με το δεδομένο ότι καμία “πολιτική δύναμη” (πέρα απ’ τους ισλαμιστές) δεν ήθελε να απομυθοποιήσει τον στρατό, η μουσουλμανική αδελφότητα και η κυβέρνηση Μόρσι κινήθηκε αργά και συμβιβαστικά. Στη βάση ενός είδους “συνύπαρξης” τόσο με τον στρατό όσο και με την πανίσχυρη (και βαθύπλουτη!) μεγαλοαστική τάξη της αιγύπτου. Για παράδειγμα αποδέχθηκε το βασικό αίτημα των καραβανάδων ο στρατιωτικός προϋπολογισμός να είναι εκτός κοινοβουλευτικού ελέγχου, δηλαδή μυστικός… Επιπλέον κράτησε στα συρτάρια μια έκθεση 700 σελίδων που περιέγραφε αναλυτικά την εκτεταμένη βία και τα εγκλήματα του στρατού σε βάρος αντιφρονούντων στη διάρκεια της βασιλείας Μουμπάρακ – πολλά απ’ αυτά τα εγκλήματα ήταν σε βάρος της μουσουλμανικής αδελφότητας…
Απ’ την άλλη μεριά η μουσουλμανική αδελφότητα δεν μπορούσε παρά να το ξέρει (ακόμα και με την βοήθεια του know how των τούρκων ισλαμοδημοκρατών): εάν δεν δημιουργούσε έγκαιρα τους δικούς της κρατικούς μηχανισμούς, πέρα, χώρια και ενάντια στο βαθύ κράτος, όχι μόνο η κυβέρνησή της θα ήταν πάντα όμηρος των καραβανάδων αλλά θα μπορούσε να ανατραπεί “με λαϊκή απαίτηση” (και διεθνή υποστήριξη…) πολύ εύκολα.

Η“συνύπαρξη” την οποία ήταν αναγκασμένη να αποδεχθεί η μουσουλμανική αδελφότητα για να κερδίσει κάποιον χρόνο “κρατικής συγκρότησης” ήταν καταδικασμένη εφόσον δεν κατάφερνε θεαματικά αποτελέσματα στο “επίπεδο της οικονομίας”. Πράγμα που, φυσικά, θα ήταν σχεδόν αδύνατο μέσα σε λίγους μήνες σε συνθήκες όξυνσης του παγκόσμιου ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού. Αλλά προκύπτει ότι η αντίστροφη μέτρηση για την πραξικοπηματική ανατροπή της κυβέρνησης Μόρσι άρχισε όταν ξεκίνησε την δημιουργία παράλληλου μηχανισμού στις μυστικές υπηρεσίες: τον περασμένο Νοέμβρη η μουσουλμανική αδελφότητα (ως κυβέρνηση Μόρσι) παρέκαμψε τις ελεγχόμενες απ’ τον στρατό μυστικές υπηρεσίες και μεσολάβησε “απευθείας” μεταξύ της παλαιστινιακής Χαμάς και του ισραηλινού κράτους για την επίτευξη εκεχειρίας μετά από μια βδομάδα “ημιπολέμου” στη λωρίδα της Γάζας. Επιπλέον φαίνεται ότι προσπαθούσε να αποκτήσει οργανωμένα ερείσματα στους κατώτερους (και καθόλου προνομιούχους) αξιωματικούς του στρατού… Όλα αυτά ενόσω ο Μόρσι ήταν αναγκασμένος να διατηρεί δηλωμένους υπερασπιστές της ηγεμονίας του στρατού και του βαθέος κράτους δίπλα του, μέσα στην κυβέρνηση, σε θέσεις υπουργών, “συμβούλων” κλπ…

Στους αντίποδες, οι αντίπαλοι της κυβέρνησης, μια μεγάλη γκάμα που περιλάμβανε από στελέχη και “ευεργετημένους” του καθεστώτος Μουμπάρακ μέχρι σκληροπυρηνικούς αντιμουσουλμάνους, φιλελεύθερους, κινηματικούς ριζοσπάστες κλπ, είχαν την δυνατότητα να εκδηλώνονται άλλοτε χωριστά και άλλοτε από κοινού, δυναμικά, χωρίς να κάνουν την δική τους “εκκαθάριση” και αποχουντοποίηση. Τα αντιπολιτευτικά γεγονότα στον ένα χρόνο της κυβέρνησης Μόρσι είναι πολλά (δεν θα τα αναφέρουμε εδώ) και αιματηρά στην καταστολή τους. Όμως ανάμεσά τους ιδιαίτερη θέση έχουν εκείνα που είχαν σαφή στόχο την πρόκληση εμφυλίου, κατ’ αρχήν στη βάση “θρησκευτικού διαχωρισμού”.
Χωρίς να μπούμε σε λεπτομέρειες είμαστε βάσιμα υποψιασμένοι πως ακόμα και ριζοσπάστες κινηματικοί (απ’ τους πρωτεργάτες της επανάστασης της 25ης Γενάρη…) αγκαλιάστηκαν από μυστικές υπηρεσίες πρωτοκοσμικών (και πιθανότατα όχι μόνο…) κρατών απ’ το φθινόπωρο του 2011 και μετά. Προτάσεις “εκπαίδευσης” σε “μαζική αντίσταση” του είδους “χρωματιστές επαναστάσεις” υπήρξαν, και πιθανότατα ορισμένες πέρασαν στην πράξη – “έναντι του κινδύνου να ισλαμοποιηθεί το αιγυπτιακό πολιτικό σύστημα”… Εξίσου σημαντικό θεωρούμε το γεγονός ότι η ριζοσπαστική νεολαία δεν είχε την καθαρή σκέψη να στραφεί, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, (αντι-θρησκευτικά, χειραφετικά) στα κοινωνικά ζητήματα (με την γυναικεία απελευθέρωση σαν ένα απ’ τα πρώτα και κυριότερα καθήκοντά της) αλλά έμεινε προσηλωμένη στο ζήτημα της “κεντρικής εξουσίας”. Αυτό, εξ αντικειμένου, την έκανε εύκολη σε οποιαδήποτε (έμμεση αλλά αποτελεσματική) χειραγώγηση. (Τα ξέρουμε αυτά κι απ’ αλλού…)

Πριν ξεσπάσει καθαρά το πραξικόπημα, επί μήνες απ’ την αρχή του 2013 και μετά, οι ελεγχόμενοι απ’ τον στρατό και τους μουμπαρικούς μηχανισμοί του αιγυπτιακού κράτους είχαν αρχίσει έναν πόλεμο φθοράς στην κυβέρνηση Μόρσι: απλά δεν εφάρμοζαν τις αποφάσεις της, ταϊζοντας την κοινωνική αγανάκτηση (ειδικά μεταξύ εκείνων των τάξεων και στρωμάτων που, λόγω πολιτικής απειρίας, δεν μπορούσαν να ξεχωρίσουν ποιός φταίει για τι). Πριονίζοντας σταθερά την λειτουργία της κυβέρνησης, το μπλοκ του στρατού και των συμμάχων του είχε δύο εναλλακτικές. Είτε θα ανάγκαζε τον Μόρσι σε ακόμα περισσότερους συμβιβασμούς, είτε θα τον ανέτρεπε “εκφράζοντας τη θέληση του λαού”. Το τελεσίγραφο περί “εθνικής συνεννόησης” ήταν φυσικά fake: η μουσουλμανική αδελφότητα ήξερε έτσι κι αλλιώς “τι παίζει”. Όπως ήξεραν σε όλες τις πρωτεύουσες των πρωτοκοσμικών κρατών, των μεσανατολικών, των αραβικών σεϊχάτων, κλπ κλπ, που ευνοούσαν (ή προωθούσαν) μια “αλλαγή” στο Κάιρο, και την πλήρη επιτροφή στην πολιτική εξουσία των παλιών, καλών σκυλιών.
Τα υπόλοιπα είναι σε γενικές γραμμές γνωστά – ή εύκολο να μαθευτούν: ο αιγυπτιακός στρατός, ο καλύτερος πελάτης της Ουάσιγκτον μετά τον ισραηλινό (μόνο 1,3 δισ. δολλάρια το χρόνο παίρνει σαν “βοήθεια”…) Και διάφοροι δεν είδαν πουθενά πραξικόπημα ή «προβληματίζονται» αν είναι – είτε επειδή οι ίδιοι είναι ηλίθιοι, είτε επειδή είναι λακέδες…

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

1 – Πριν εκείνες τις πρώτες όντως ελεύθερες εκλογές είχαμε ελπίσει (ή ευχηθεί…) να βρει η μουσουλμανική αδελφότητα κάποιον τρόπο να αποφύγει την, υπό φυσιολογικές συνθήκες, πρωτοκαθεδρία της και άρα την κυβερνητική ευθύνη. Θεωρούσαμε (έξω και μακριά απ’ τον χορό) πως θα ήταν προτιμότερο να αφήσει τους “κοσμικούς” πολιτικούς να βγάλουν τα φίδια (κυρίως της κακής κατάστασης του αιγυπτιακού καπιταλισμού) απ’ την τρύπα, κρατώντας την θέση της αντιπολίτευσης μέχρι τις επόμενες εκλογές….