Αυτοκτονίες σε περιόδους οικονομικής «κρίσης»
Στις 25 Φλεβάρη 2015, δυο άτομα, μητέρα (63 ετών) και γιος (27 ετών), πήδηξαν από διαμέρισμα 5ου ορόφου όπου διέμεναν στην πόλη της Χαλκίδας. «Ήμασταν απελπισμένοι…», φέρεται να είπε ο 27χρονος στους αστυνομικούς πριν ξεψυχήσει στο νοσοκομείο, ενώ η μητέρα του βρήκε ακαριαίο θάνατο. Οι δυο τους έφτασαν στην αυτοκτονία για προφανείς οικονομικούς λόγους που είχαν προκύψει τα τελευταία χρόνια όταν είχε διακοπεί η παροχή αναπηρικής σύνταξης. Η μητέρα είχε περάσει από επιτροπή πριν από 3,5 χρόνια και το ποσοστό αναπηρίας μειώθηκε κατά πολύ με αποτέλεσμα να της κόψουν την αναπηρική σύνταξη. Μάταια προσπαθούσε με κάθε τρόπο να βρει λύση χωρίς αποτέλεσμα, ενώ είχε δηλώσει ότι θα πέσει από την Υψηλή Γέφυρα επειδή δεν άντεχε άλλο αυτήν την κατάσταση. Η συγκεκριμένη περίπτωση έρχεται να προστεθεί σε χιλιάδες άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις που έχουν λάβει χώρα τα τελευταία χρόνια.Αν και τα αριθμητικά δεδομένα καταγραφής αυτοκτονιών είναι ασαφή, αρκετοί μιλούν για μερικές χιλιάδες αυτόχειρες μόνο κατά την τελευταία πενταετία. Όμως η μη ακριβής δηλωμένη αιτία θανάτου, για διαφόρους λόγους –θρησκευτικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς– οδηγεί στο να εμφανίζονται πολλές αυτοκτονίες, ως ατυχήματα, δηλητηριάσεις κλπ. Σ’ όλα αυτά πρέπει να προστεθούν και οι απόπειρες, καθώς και τα άτομα που λαμβάνουν αντικαταθλιπτικά ως απαραίτητο κατασταλτικό σκέψεων και δράσεων.
Όμως το συγκεκριμένο κείμενο δεν έχει ως στόχο να δείξει το πόσο αδηφάγο είναι το υπάρχον εξουσιαστικό σύστημα και να προστεθεί, ως ακόμη ένα κείμενο που παρουσιάζει το πόσο κακό δημιουργεί η λιτότητα κατά τη τελευταία πενταετία στον ιθαγενή πληθυσμό. Διότι δεν αναμένουμε κάτι από τους εξουσιαστές συνολικά ή ειδικά, οι οποίοι διακανονίζουν κάθε φορά τα προαποφασισμένα με ασφαλή κάλυψη την εναλλαγή στην εξουσία μέσω εκλογών. Όσο κυνικό και να ακούγεται, ο ρόλος του κράτους είναι να διευθετεί τις οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις εντός της κοινωνίας με κάθε τρόπο και μέσο, είτε αυτό προκαλεί αυτοκτονίες είτε όχι. Δεν ενδιαφέρεται εάν μερικές χιλιάδες απελπισμένοι φτωχοδιάβολοι «αποδράσουν», δεν θα του λείπουν ούτε από τη μισθωτή εργασία (βλέπε ανεργία), ούτε από τη φορολογία (βλέπε ανικανότητα πληρωμής φόρων). Για αυτούς υπάρχουν παράπλευρες απώλειες, που όμως ποτέ δεν αφορούν τους ίδιους ακόμη και εάν ενίοτε στήνουν και κανένα «ειδικό δικαστήριο» με κάποιο εξιλαστήριο θύμα. Οι μηχανισμοί και οι θεσμοί στέκουν ακλόνητοι. Με απλά λόγια, δεν τους καίγεται καρφί εάν κάποιοι αυτοκτονούν επειδή δεν άντεξαν τη πίεση, διότι είναι αυτοί που οδηγούν στο παράθυρο και στο μπαλκόνι και τα δικά τους «παιδιά» όταν τους στέκει ενοχλητική η σκιά τους. Η περίπτωση Σφηνιά και μερικών ακόμη στελεχών τραπεζών στις ΗΠΑ και αλλού το έχουν αποδείξει περίτρανα.
Αλλά τα ερωτήματα για εμάς είναι τα εξής: Θα αυτοκτονούσαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι, για λόγους οικονομικούς, εάν δεν ένιωθαν εξαπατημένοι από το κράτος; Μήπως η διάψευση των προσδοκιών τους από το υπάρχον πολιτειακό-οικονομικό σύστημα τούς οδηγεί στην «απόγνωση»; Μήπως ένιωθαν ότι αποτελούν μέρος του συστήματος, όχι ως φορείς εξουσίας, αλλά ως συστατικό στοιχείο του; Οφείλουμε να δεχτούμε ότι οι περισσότεροι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου διακατέχονται από κρατική συνείδηση και αντίληψη, βλέπουν την κοινωνική τους υπόσταση μέσα από το κράτος. Από αυτό αναμένουν να τους εκπαιδεύσει, να τους περιθάλψει και ενίοτε να τους «βολέψει» και εργασιακά κάπου. Όταν λένε «δεν υπάρχει κράτος» ζητάνε περισσότερο κράτος, όταν λένε «μόνο στην Ελλάδα γίνονται αυτά» επιζητούν ένα «τέλειο» κράτος. Η κατάπτωση του ανθρώπου για λόγους οικονομικούς αποτελεί τη νίκη του σύγχρονου κράτους. Καταφέρνει να στείλει στην αυτοκτονία χιλιάδες και στην κατάθλιψη αρκετές χιλιάδες ανθρώπων μέσω βίαιων αποφάσεων που καθορίζουν το οικονομικό σκέλος της καθημερινότητας. Εάν οι άνθρωποι δεν είχαν ανοίξει τεφτέρι με το κράτος και συνάμα δεν προσδοκούσαν τίποτα από αυτό, αλλά αντίθετα το αντιμάχονταν σε κατεύθυνση κοινωνικού οφέλους τα πράγματα πιστεύουμε θα ήταν διαφορετικά για τους περισσότερους. Άλλωστε για πολλούς ορισμένες αντικρατικές συμπεριφορές (φοροαποφυγή, για παράδειγμα) δεν έχουν μια κοινωνικά απελευθερωτική διάσταση, αλλά αντίθετα είναι μία απόλυτα ιδιοτελής στάση.
Ασφαλώς και η κάθε περίπτωση έχει τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και καμία αυτοκτονία δεν εξαντλείται στην περιπτωσιολογία των οικονομικών λόγων. Οι αιτίες μπορούν να αποκρύπτονται μέσα από μια αφορμή που σχετίζεται με την οικονομική κρίση και που απλώς έσπασε το απόστημα της. Μέσα σε μια καταπιεστική κοινωνία με πληθώρα θεσμών και ρόλων να τέμνουν την κάθε ανθρώπινη οντότητα, οι ισορροπίες που απαιτείται να διαχειριστεί ο καθένας/καθεμία πολλές φορές είναι ανυπέρβλητες και οδηγούν σε καταστάσεις κατάθλιψης και άλλες ψυχικές διαταραχές. Σε Παγκόσμιο Συνέδριο Ψυχικής Υγείας, πριν από μερικά χρόνια, ανακοινώθηκε ότι οι αγχώδεις διαταραχές, η κατάθλιψη, οι φοβίες και οι κρίσεις πανικού είναι οι πιο διαδεδομένες ψυχικές διαταραχές που εμφανίζονται λόγω της οικονομικής κρίσης και κατ’ επέκταση της περιρρέουσας ανασφάλειας και αβεβαιότητας. Επίσης, ως μια ακραία εκδήλωση απογοήτευσης και απόγνωσης είναι η αυτοκτονία, στην οποία οδηγούνται χιλιάδες άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Στην Ελλάδα, η αυξητική τάση στις αυτοκτονίες καταγράφεται καθαρά και από τα στοιχεία που συγκεντρώνει η οργάνωση Κλίμακα σε συνεργασία με το υπουργείο Υγείας.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, κατά προσέγγιση, ένα εκατομμύριο είναι ο αριθμός των αυτοκτονιών κάθε χρόνο. Σε κάθε μια αυτοκτονία αντιστοιχούν είκοσι απόπειρες αυτοκτονίας, ενώ στο 60% είναι η αύξηση σε ποσοστά αυτοκτονιών παγκοσμίως στο διάστημα των τελευταίων 45 ετών. Αυτή η σαφής καταγεγραμμένη αύξηση δείχνει την ασφυξία που δημιουργείται στον άνθρωπο από τις σύγχρονες εξουσιαστικές σχέσεις που διαμορφώνονται σε διάφορα επίπεδα είτε μέσω θεσμών είτε μέσω life style, προτύπων και κανονιστικών συμπεριφορών. Πιστεύουμε ότι η λεγόμενη οικονομική κρίση, με την ανεργία και την εξαθλίωση να κτυπούν κόκκινο, λειτούργησε ως αφορμή σε ανθρώπους με συσσωρευμένη καταπίεση και ένταση από άλλες καταστάσεις. Είσαι ψυχικά ασθενής όχι επειδή σε ακούμπησε η «κρίση» αλλά επειδή εντάσσεσαι μέσα σε ένα κρατικό και θεσμικό κλοιό, που σε στύβει και σε πιέζει καθημερινά ποικιλοτρόπως. Από την οικογένεια μέχρι τη σχολή…Στο σύνολο της Ευρωπαϊκής Ένωσης το ποσοστό των αυτοκτονιών μειώθηκε ετησίως κατά 1,9% από το 2000 έως το 2008. Σύμφωνα, όμως, με μία πρόσφατη έρευνα το ποσοστό των αυτοκτονιών στην Ευρώπη μετά την έναρξη της «κρίσης», είναι εντυπωσιακά αυξημένο. Έτσι κατά τη διάρκεια της περιόδου 2007-2009 που η ανεργία αυξήθηκε στα 27 κράτη μέλη, το ποσοστό των αυτοκτονιών αυξήθηκε τουλάχιστον 5% σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. εκτός της Αυστρίας. Το ίδιο ισχύει και σε άλλα κράτη, όπως στη Νότια Κορέα, στην οποία οι μεταρρυθμίσεις του ΔΝΤ στα τέλη της δεκαετίας του ’90 προκάλεσαν υψηλή ανεργία και σε σχέση με προηγούμενα έτη οι αυτόχειρες αυξήθηκαν κατά 45%. Σύντομα ο όρος «IMF SUICIDES» θα εμφανιζόταν και στη διεθνή επιστημονική βιβλιογραφία για να περιγράψει τις αυτοκτονίες στη συγκεκριμένη χώρα ως απότοκο των επιταγών του ΔΝΤ. «Τη στιγμή κατά την οποία ολόκληρος ο κοινωνικός ιστός αποδομείται, η επισφάλεια και η ανασφάλεια «σημαδεύουν» ψυχικά και κοινωνικά με κύριο χαρακτηριστικό την έλλειψη ελπίδας για το μέλλον, η προσωπική ευαλωτότητα συναντά όλη αυτή την τεράστια οικονομική κρίση, και την ίδια ώρα μειώνονται οι ειδικές δράσεις υπέρ των κοινωνικά ευπαθών ομάδων, για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της κατάθλιψης ευρύτερα, είναι επόμενος ο πολλαπλασιασμός αντίστοιχων φαινομένων. Θεωρώ ότι βρισκόμαστε στην αρχή ενός πρωτοφανούς φαινομένου για την ελληνική κοινωνία», δηλώνει ο αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Στέλιος Στυλιανίδης. Και συνεχίζει: «Δεν σημαίνει ότι όλοι οι άνεργοι ή όλοι οι άστεγοι αυτοκτονούν, αλλά η οικονομική κρίση και η έλλειψη προοπτικής και ελπίδας για το μέλλον ενεργοποιεί το έλλειμμα ανθεκτικότητας του καθένα και ενεργοποιεί και αυτοκαταστροφικούς μηχανισμούς σαν μοιραίο μέσο επίλυσης αυτής της αντίφασης… Κεντρική μορφή της ρευστής μοντέρνας εποχής είναι ο άνθρωπος χωρίς μόνιμους, σταθερούς, διαρκείς, ανθεκτικούς δεσμούς ο οποίος χαρακτηρίζεται από την απελπισμένη αναζήτηση ταυτότητας, αυτοπροσδιορισμού και αυτοκατάφασης, καθώς και από ένα βαθύ αίσθημα ανασφάλειας». Αν σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. ορίσουμε την ψυχική υγεία ως την ικανότητα που έχει το άτομο να δημιουργεί κοινωνικούς δεσμούς και να αντιμετωπίζει τις αντιξοότητες της καθημερινότητας, τότε όλα τα δεδομένα συγκλίνουν σε αυτό που ο Π.Ο.Υ ισχυρίζεται, ότι σε λίγα χρόνια η δεύτερη πιο σημαντική ασθένεια στον πλανήτη θα είναι η κατάθλιψη.
Όμως μην θεωρήσουμε ότι σε προηγούμενες περιόδους δεν υπήρχε έξαρση και συσχέτιση αυτοκτονιών και οικονομικών παραγόντων. Την περίοδο του μεσοπολέμου και μετά την οικονομική κρίση του ’29 διαβάζουμε σε πρωτοσέλιδα ελληνικών εφημερίδων για την «ασθένεια της εποχής», που δεν είναι άλλη από τις αυτοκτονίες. Μια περίοδος που έχει πολλά κοινά στοιχεία με τη σημερινή σε διάφορα επίπεδα.
Αλήθεια, αξίζει στους εχθρούς της πραγματικής ανθρώπινης υπόστασης και της ελευθερίας να τους προσφέρεται η οποιαδήποτε «θυσία» για λόγους οικονομικούς;
Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας
Από την ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 148, Απρίλιος 2015