To γκροτέσκο ως πολιτική κατηγορία 2: Περιμένοντας τους ζωντανούς νεκρούς
Στα προηγούμενα «Μεσαιωνικά» υπαινίχθηκα μια κυρίαρχη έκφανση του γκροτέσκου στον δημόσιο λόγο: το επιχείρημα του φαύλου πολίτη. Ο φαύλος πολίτης, με τις άνομες συναλλαγές του, τις πελατειακές σχέσεις του με την εξουσία, την αντιπαραγωγικότητά του, είναι ο βασικός υπεύθυνος για την οικονομική, πολιτική, κοινωνική κρίση. Είναι αυτός που αντιστέκεται, ενίοτε βίαια, σε κάθε αλλαγή, που συνασπίζεται σε όποιο κομματικό σχήμα εκπροσωπεί την αδράνεια, που ακόμη και τώρα εμποδίζει τις μεταρρυθμίσεις. Το επιχείρημα του φαύλου πολίτη ορίζει και συστηματοποιεί μια πλευρά του πολιτικού φάσματος. Όσοι το διατυπώνουν έχουν δομικά γνωρίσματα: είναι πολιτικοί, δημοσιογράφοι, διανοητές ή συγγραφείς οι οποίοι κατά την τελευταία εικοσαετία κατείχαν θέσεις εξουσίας ή συμμετείχαν στη νομή της, εξέφεραν δημόσιο λόγο μέσα από έντυπα ευρείας κυκλοφορίας και προνομιακής σχέσης με τις κρατικές χρηματοδοτήσεις, είχαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο υποστηρίξει το πλέγμα σχέσεων, αξιών, συμβόλων που οι ίδιοι τώρα αναγνωρίζουν ως κατεξοχήν υπαίτια για την κατάρρευση. Δεν πρόκειται ούτε για αντίφαση ούτε για καιροσκοπισμό. Αντίθετα, το επιχείρημα έχει εσωτερική συνέπεια: μιλώντας για φαύλους ανθρώπους, δεν αποφεύγεις απλώς να κάνεις λόγο για την πολιτική· επιβεβαιώνεις την πολιτική που επέτρεψε να αποκτήσουν αυτοί οι άνθρωποι τα φαύλα τους χαρακτηριστικά. Εάν ο φαύλος πολίτης είναι μια παρέκκλιση τότε υπάρχει ένας σταθερός άξονας από τον οποίο παρεκτράπηκε. Η δική του αντικανονικότητα, σαν τον κακό μιας παλιάς καλής μανιχαϊστικής ταινίας, είναι η κατάφαση στην εξουσιαστική μηχανική. Ο φαύλος πολίτης είναι το συμπλήρωμα του φαύλου ηγεμόνα για τον οποίον κάνει λόγο ο Μισέλ Φουκώ: για εκείνο το παράδειγμα ηγεμόνα που, όπως ο Ηλιογάβαλος ή ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, όσο πιο φαύλος καταδεικνύεται τόσο περισσότερο επιβεβαιώνει την απρόσωπη μηχανική η οποία μπορεί να επιβιώνει, ακόμη κι αν στην κορυφή της βρίσκεται ένας διεστραμμένος, ανίκανος εκπρόσωπος.Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν φαύλοι πολίτες. Που, ενώ έβλεπαν, έπαιρναν επιδόματα τυφλότητας· που καρπώνονταν συντάξεις νεκρών· που στην εφορία, στην πολεοδομία, στην εφορεία αρχαιοτήτων δημιουργούσαν κυκλώματα ανομίας και αντικοινωνικού πλούτου. Ακριβώς όμως επειδή υπήρχαν, το επιχείρημα του φαύλου πολίτη ανήκει στην επικράτεια του γκροτέσκου και μάλιστα σε δύο επίπεδα (δευτερευόντως, το επιχείρημα του φαύλου πολίτη επιτελεί και μια άλλη λειτουργία· συσκοτίζει τους δομικούς λόγους οι οποίοι επέτρεψαν την πολιτική φαυλότητα: το αντικοινωνικό φορολογικό σύστημα, την έλλειψη κτηματολογίου, τη συναλλαγή υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού με ιδιωτικά συμφέροντα κτλ.).
Σε πρώτο επίπεδο, περιγράφει άνομους, μοιραίους ανθρώπους οι οποίοι, παρ’ όλη τη φαυλότητά τους, ή μάλλον εξαιτίας της φαυλότητάς τους, έχουν έντονα κωμικά, κωμικά και ταυτόχρονα νοσηρά, χαρακτηριστικά. Οι γραφειοκρατικοί τυφλοί, οι νεκροί που προσέρχονται σε ΑΤΜ, οι συνδικαλιστές που αντί να εξυπηρετούν τα συμφέροντα των εργαζομένων που εκπροσωπούν, καταχρώνται επιδόματα και ζουν βίο τρυφηλό, είναι ήρωες μια παράδοξης πραγματικότητας, η οποία, όπως στο γκροτέσκο ή στο θέατρο του παραλόγου, όσο πιο αποτρόπαιη και παραμορφωμένη είναι, τόσο πιο κωμική αγωνία προκαλεί. Σε δεύτερο επίπεδο όμως, είναι γκροτέσκος ο ίδιος ο μηχανισμός της περιγραφής του γκροτέσκου φαύλου πολίτη. Ο πολιτικός ο οποίος από θέσεις ευθύνης πρωταγωνίστησε σε κρίσιμες περιόδους ανομίας και τώρα επιμοιράζει τις ευθύνες σε όλο το πολιτικό σώμα. Ο αρχισυντάκτης ο οποίος προέβαλλε ανέκαθεν σύμβολα και κοινωνικούς δεσμούς τους οποίους ο ίδιος τώρα λοιδορεί. Ο κοινωνικός επιστήμονας που έχει από θέση εξουσίας διαμορφώσει κυρίαρχο λόγο και τώρα κατηγορεί τον κυρίαρχο λόγο για έλλειψη νεωτερικότητας. Η συγγραφέας που σε όλα της τα βιβλία υπηρετούσε την πιο πληκτική, ευθύγραμμη και συντηρητική αφήγηση και τώρα εξανίσταται για την έλλειψη καινοτομίας του δημόσιου βίου. Εναντιώσεις, αντινομίες και αντιφάσεις οι οποίες, αντί να ακυρώνουν τα πολιτικά υποκείμενα που τις εκφέρουν, τους προσδίδουν αντίθετα δραματικό, αφηγηματικό βάθος: γκροτέσκο. (Το καλύτερο παράδειγμα της συνύπαρξης των δύο επιπέδων είναι η προεκλογική διαφήμιση της Νέας Δημοκρατίας, που έμεινε γνωστή ως «μπλοφάρουν μωρούλι». Στο πρώτο επίπεδο, ο ήρωας είναι ένας κουτοπόνηρος, άφραγκος εκπρόσωπος ενός παλαιού κόσμου· ζει προσομοίωση καλής ζωής, με ακριβά φαγητά που δεν ξέρει να τρώει, κρασιά που δεν ξέρει να πίνει και γκόμενες που δεν μπορεί να γαμήσει. Έχει τις συμπεριφορικές και υποκριτικές μούτες ενός γκροτέσκου χαρακτήρα με κωμικό τέλος: τον πετάνε έξω από το εστιατόριο και τη συμβολική Ευρώπη. Είναι τάχα το μέλλον της Ελλάδας υπό διακυβέρνηση Τσίπρα. Σε δεύτερο επίπεδο όμως το γκροτέσκο απορρέει από τον πολιτικό φορέα που το προτείνει: στη Νέα Δημοκρατία –και το ΠΑΣΟΚ– ανήκουν εκείνα τα στελέχη που τόσα χρόνια ζούσαν έτσι ακριβώς. )
Το γκροτέσκο είναι ένα αφηγηματικό, θεατρικό, εικαστικό είδος που συνδυάζει εγγενώς το νοσηρό με το αστείο, το εκμαυλισμένο με το ηθικά ακέραιο, το αλλόκοτο με το κοινότοπο, την υπαρξιακή αγωνία με το παραλήρημα του κωμικού. Είναι, ισχυρίζομαι, μια απαραίτητη κατηγορία προκειμένου να καταλάβουμε την ελληνική δημόσια ζωή.
Μήπως στον αντίποδα του φαύλου πολίτη δεν βρίσκεται ένας άλλος χαρακτήρας που έχει αρχίσει σιγά σιγά να κάνει την εμφάνισή του; Όχι πια ο υπαίτιος της κρίσης αλλά το θύμα της: ο ζωντανός νεκρός της εξόδου της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ. Είναι δυσκίνητος, χωρίς προσωπικότητα, ένα θλιβερό ζόμπι που συναλλάσσεται με δραχμές και αναζητά με το αστείο και μηχανικό του βάδισμα μια προσομοίωση, μια θολή αντανάκλαση των χαμένων του αγαθών.
Το κείμενο δημοσιεύεται στη στήλη «Μεσαιωνικά» του UNFOLLOW #8.
BY//http://artfullyonsaturday.wordpress.com/2012/08/30/to-%CE%B3%CE%BA%CF%81%CE%BF%CF%84%CE%AD%CF%83%CE%BA%CE%BF-%CF%89%CF%82-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-2-%CF%80%CE%B5%CF%81/
