Το γκροτέσκο ως πολιτική κατηγορία ΙΙΙ: Το ανδράποδο του θανάτου
Κάθε εποχή έχει τη δική της μυθολογία για ένα περισσότερο ή λιγότερο αποτρόπαιο πλάσμα που γυρίζει από τον τάφο, στην πραγματικότητα αφηγηματική συμπύκνωση των σχέσεων ηδονής, ενοχής και τιμωρίας που θεωρεί πως οδηγούν σε αυτόν. Στον 18ο αιώνα, ο Αυγουστίνος Καλμέ συστήνει στη Δύση τον ανατολικοευρωπαϊκό και βαλκανικό μύθο του βρικόλακα, ο οποίος γνωρίζει αμέσως πρωτοφανή δημοτικότητα. Στην ύπαιθρο οι εξιστορήσεις για αλλόκοτες επανεμφανίσεις νεκρών πολλαπλασιάζονται, κυρίες λιποθυμούν στην ανάγνωση ανησυχητικών εξιστορήσεων και ο Βολταίρος σχολιάζει πως «αυτοί που στ’ αλήθεια πίνουν το αίμα του λαού ζουν στο φως της ημέρας και δεν θα τους βρεις στα νεκροταφεία αλλά σε πολύ ευχάριστα παλάτια». Από πολλές απόψεις ζούμε το τέλος της εποχής του αισιόδοξου φιλελευθερισμού τον οποίον εισηγείται ο 18ος αιώνας και πλέον ο επανερχόμενος στη ζωή της δικής μας εποχής βρίσκεται στον αντίποδα του διαφωτιστικού τέρατος. Διότι ο βρικόλακας εκείνος είχε συνείδηση του εαυτού του, ενίοτε υπέφερε εξαιτίας της κατάστασής του, υπέτασσε τα θύματά του, τα πολλαπλασίαζε, συμμετείχε σε μια οικονομία. Ακριβώς όπως το συνέλαβε ο Βολταίρος και το εικονογράφησε εμβληματικά ο Φρήντριχ Μουρνάου στο Νοσφεράτου, ο βρικόλακας είναι μια αλληγορία του κεφαλαιοκράτη στο εσωτερικό της φιλελεύθερης δημοκρατίας ο οποίος, δεσμευμένος από ένα σαφές σύστημα περιορισμών, δημιουργεί σχέσεις ελέγχου και σκοτεινής, ιερής, απόλαυσης.Αντίθετα, στον σημερινό ύστερο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό από τον τάφο επιστρέφει ο ζωντανός νεκρός, το ζόμπι της κινηματογραφικής αφήγησης. Που ξυπνάει από το θάνατο εξαιτίας κάποιου πυρηνικού ατυχήματος ή εξωγήινης παρέμβασης και όχι από θεϊκό σχέδιο. Που δεν έχει καμία συνείδηση του εαυτού του αλλά αρκείται σε μια προσομοίωση της μηχανικής της ζωής. Που, αντί για την αλλόκοτη ευελιξία και τον έλεγχο του υπερφυσικού, βαδίζει αδέξια και βραδυκίνητα, ακριβώς στην κατάσταση της σήψης στην οποία τον βρήκε η αφύπνισή του. Που δεν δημιουργεί σχέσεις με τα θύματά του, που οι θηριωδίες του δεν περιλαμβάνουν στο ελάχιστο την απόλαυση, που η μόνη του μέριμνα είναι η διαχείριση της πείνας του. Το ζόμπι δεν είναι στην πραγματικότητα ο παλαιός ζωντανός, το αγαπημένο πρόσωπο, που επιστρέφει. Είναι μια απομίμηση, μια παρωδία, ένας μακάβριος αναδιπλασιασμός, μια προσβολή στο πρόσωπο του ανθρώπου, με την ορθόδοξη χριστιανική έννοια. Και μολονότι η μυθολογία του μοιάζει να ανήκει στο «Ζωντανό λείψανο», σε εκείνη τη ενδιάμεση κατάσταση της ψυχής ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο που περιγράφει ο Παναγής Λεκατσάς, στην πραγματικότητα το ζόμπι δεν διαθέτει ψυχή. Είναι ένα ανδράποδο του θανάτου που καταναλώνει. Τις αφηγηματικές ιδιότητες και τις πολιτικές ποιότητες του δυσώδους ζωντανού νεκρού συμπυκνώνει ένα επεισόδιο από την ταινία Η αυγή των ζωντανών νεκρών, δεύτερη ταινία της καθοριστικής κινηματογραφικής σειράς του Τζορτζ Ρομέρο. Όπου μια αγέλη ζόμπι, παρακινημένων από την οσμή των ζωντανών που έχουν βρει καταφύγιο σε ένα εμπορικό κέντρο, παραβιάζει τις πόρτες του κτιρίου και αίφνης βρίσκεται στο μέσο του ιδανικού τόπου ο οποίος στέγαζε όσο ζούσαν το πεδίο του συμβολικού: όλα εκείνα τα αντικείμενα προς κατανάλωση τα οποία στην ουσία συγκροτούν για την αμερικανική κοινωνία, την οποία σαρκάζει ο Ρομέρο, τον μοναδικό χώρο πολιτικής δράσης. Και με τη μεσολάβηση του θανάτου, το πεδίο του συμβολικού γίνεται το πεδίο του πραγματικού: τα ζόμπι, ανεμπόδιστα πια από οποιαδήποτε κοσμική εξουσία, ορμάνε στα παλιά προς πώληση αγαθά και, έτσι, μισοσαπισμένες γριές φοράνε ακριβές γούνες, έφηβοι με τα αυτιά να κρέμονται, αρπάζουν αναψυκτικά, υπόχλωροι μικροαστοί με σκουληκοφαγωμένα μάγουλα δοκιμάζουν κομψά κοστούμια. Εάν ο βρικόλακας ήταν η αλληγορία του κεφαλαιοκράτη, το ζόμπι είναι η μετωνυμία της μεσαίας τάξης τη στιγμή της κρίσης, το υποκείμενο που έχει φυσικοποιηθεί τόσο που μόνον μέσα από την υπερβολή της βιολογίας, δηλαδή το θάνατό του, μπορεί να απολαύσει, ακριβώς όλα εκείνα που έχει καταστατικά πλέον στερηθεί. Όλα εκείνα τα οποία διατηρεί ως ανάμνηση. Όπως παρατηρεί η Αθηνά Αθανασίου στο Η κρίση ως κατάσταση έκτακτης ανάγκης (εκδόσεις Σαββάλας, 2012) ο νεοφιλελευθερισμός, σε αντίθεση με τον κλασικό φιλελευθερισμό, δεν ενδιαφέρεται να νομιμοποιήσει την οικονομία σε ένα καθεστώς πολιτικού αγωνισμού. Δεν επιδιώκει τον δημοκρατικό έλεγχο. Αντίθετα, με το πρόσχημα της οικονομίας, της ανταποδοτικότητας, της οικονομικής αποτελεσματικότητας, αλώνει και υποκαθιστά όλο το χώρο του πολιτικού. «Ο κατηχητικός και φρονηματικός λόγος της νεοφιλελεύθερης νόρμας, που επιζητεί να ρυθμίσει και να μεταρρυθμίσει το πώς ζούμε την κρίση, παράγει παράλληλα τις συνθήκες υπό τις οποίες έχουν νόημα στο συλλογικό φαντασιακό οι προδιαγραφές αυτού που μετράει ως ζωή» (σ. 27).
Σε αυτή την πλήρη επικράτεια του γκροτέσκου που είναι η ζωή στη συνθήκη της κρίσης, στην έννοια του πολίτη αποδίδονται όλο και περισσότερο τα χαρακτηριστικά του ζωντανού νεκρού, του αδέξιου ανδράποδου που ζει με την ανάμνηση της απόλαυσής του, του ανθρώπινου του πρόσωπου και αποκτά πρόσβαση στο πραγματικό μόνον μέσω του θανάτου του. Είναι ο πρώην ευρωπαίος πολίτης που τον απειλούν πως θα επιστρέψει στη δραχμή και θα νοσταλγεί τη δυτική δύναμη του συμβολικού του κεφαλαίου· ο εργαζόμενος που πριν χάσει το μισθό του χάνει σταδιακά τον κόσμο στον οποίον πίστευε· όλα εκείνα τα προσχήματα που καλλιεργήθηκαν στις πρωινές εκπομπές, στις οικονομικές σελίδες των εφημερίδων, στην έπαρση της συγκαλυμμένης πορνογραφίας των ειδήσεων. Πάνω από όλα είναι εκείνη η αλλόκοτη μορφή του βουλευτή Παναγιώταρου, που απειλεί να γαμήσει τις αλβανικές κωλοτρυπίδες σαν να θυμάται μια ζωή που έχει χάσει και να είναι αυτός ο πιο απειλητικός, ο πιο χαώδης και υπόχλωρος ζωντανός νεκρός: μια απομίμηση, μια παρωδία, ένας μακάβριος αναδιπλασιασμός, μια προσβολή στο πρόσωπο του ανθρώπου, με την ορθόδοξη χριστιανική έννοια.
Το κείμενο δημοσιεύεται στη στήλη «Μεσαιωνικά», στο UNFOLLOW 11.
BY// http://artfullyonsaturday.wordpress.com/2012/12/03/%CF%84%CE%BF-%CE%B3%CE%BA%CF%81%CE%BF%CF%84%CE%AD%CF%83%CE%BA%CE%BF-%CF%89%CF%82-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B7%CE%B3%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1-%CE%B9%CE%B9/
