Οι παρεξηγημένες έννοιες του αναρχισμού και του σοσιαλισμού
Συνέντευξη του Χαουαρντ Ζινν στον Ντεϊβιντ Μπαρζαμιαν
Μετάφραση: Στρ. Μπουλαλάκης
* Στο Spelman College και στη συνέχεια στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης, διδάσκατε σε παιδιά που μόλις είχαν τελειώσει το Λύκειο. Έρχονταν με ένα βαρύ φορτίο αποσκευών, πολλές παγιωμένες ιδέες. Πόσο δύσκολο ήταν να τα προσεγγίσετε;
Στο Spelman College οι φοιτητές μου ήταν Αφροαμερικανοί, και εγώ ένας από τους λίγους λευκούς καθηγητές. Για τους περισσότερους φοιτητές μου, ήμουν ο πρώτος λευκός καθηγητής που συναντούσαν.
Προσπάθησα να τους κάνω να καταλάβουν ότι οι αξίες και οι ιδέες μου ήταν διαφορετικές από εκείνες της λευκής ρατσιστικής κοινωνίας στην οποία είχαν μεγαλώσει, ότι πίστευα στην ισότητα των ανθρώπων, ότι έπαιρνα την υπόθεση της δημοκρατίας στα σοβαρά. Επιδίωκα να σπάσει το φράγμα μεταξύ μας, με όσα έλεγα στην αίθουσα, αλλά και με τον τρόπο που συμπεριφερόμουν απέναντί τους: προσπαθούσα να μην τους δείχνω ότι το επίπεδο της παιδείας τους ήταν πολύ κακό –παρόλο που πολύ συχνά ήταν– ή να μην τους κάνω να αισθάνονται μειονεκτικά στο Πανεπιστήμιο.
Ακόμα, τους έδειχνα ότι, έξω από την αίθουσα διδασκαλίας, μετείχα στον κοινωνικό αγώνα που αφορούσε τη ζωή τους. Έτσι, όταν αποφάσισαν να πάρουν μέρος σ’ αυτόν τον αγώνα και πήγαν στην Ατλάντα προσπαθώντας να καταργήσουν τους φυλετικούς διαχωρισμούς στη δημόσια βιβλιοθήκη ή όταν αποφάσισαν να ακολουθήσουν το παράδειγμα των τεσσάρων φοιτητών της Βόρειας Καρολίνας και να κάνουν καθιστική διαμαρτυρία ήμουν μαζί τους, τους υποστήριζα, τους βοηθούσα, ήμουν στις ομάδες περιφρούρησης μαζί τους, διαδήλωνα μαζί τους, μετείχα στις διαμαρτυρίες πολιτικής ανυπακοής. Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, προσπαθούσα να δημιουργώ μια ατμόσφαιρα δημοκρατίας στη σχέση μας.
* Ο οικονομολόγος Τζων Κέννεθ Γκαλμπρέιθ είχε πει κάποτε ότι το παράδοξο των ΗΠΑ είναι ο συνδυασμός «ιδιωτικού πλούτου και δημόσιας εξαθλίωσης». Από ένα δημοσίευμα στη σελίδα 16 των New York Times μαθαίνουμε ότι στη γενέτειρα του Τζων Στάινμπεκ, το Σαλίνας της Καλιφόρνιας, που αντιμετωπίζει τεράστια ελλείμματα, έκλεισαν οι τρεις δημόσιες βιβλιοθήκες, μεταξύ τους κι εκείνες που έφεραν το όνομα του Στάινμπεκ και του Σέζαρ Τσάβες.
Το άρθρο θα έπρεπε να δημοσιευτεί πρωτοσέλιδο, και όχι στη σελίδα 16, για να το διαβάσουν όλοι και να λειτουργήσει σαν εγερτήριο γι’ αυτή την τρομακτική εξέλιξη. Αυτό που συμβαίνει στο Σαλίνας πρέπει να μας αφυπνίσει όλους.
* Ωστόσο, αυτή η επίθεση στις βιβλιοθήκες και τα σχολεία, είναι μέρος ενός σχεδίου υπονόμευσης του δημόσιου χαρακτήρα τους;
Επιτρέψτε μου μια προσωπική αναφορά. Μεγάλωσα σ’ ένα διαμέρισμα πολυκατοικίας γεμάτο κατσαρίδες στη Νέα Υόρκη, και στο σπίτι μας δεν υπήρχαν βιβλία. Πήγαινα σε μια βιβλιοθήκη στο ανατολικό τμήμα της πόλης, στη συμβολή των οδών Stones και Sutter. Ακόμα θυμάμαι τη βιβλιοθήκη. Ήταν το καταφύγιό μου. Ήταν κάτι υπέροχο, που μου άνοιξε τα μάτια και το μυαλό.
Αλλά η ερώτησή σας ήταν ευρύτερη. Τι γίνεται με τα δημόσια αγαθά; Αυτό είναι που επεσήμαινε ο Γκαλμπρέιθ όταν έγραφε την Κοινωνία της αφθονίας. Μια από τις τρομακτικές συνέπειες της στρατιωτικοποίησης της χώρας είναι η λιμοκτονία του δημόσιου τομέα, της εκπαίδευσης, των βιβλιοθηκών, της υγείας, της στέγασης. Γι’ αυτό οι άνθρωποι γίνονται σοσιαλιστές. Οι άνθρωποι γίνονται σοσιαλιστές, όπως έγινα κι εγώ σοσιαλιστής διαβάζοντας Άπτον Σίνκλαιρ και Καρλ Μαρξ.
* Υπάρχουν πολλές στρεβλώσεις και παρερμηνείες όσον αφορά τον Μαρξ. Πρέπει να διαβάζουμε σήμερα τον Μαρξ;
Αυτό που επισημαίνει ο Μαρξ –και νομίζω ότι επιδεικνύει εξαιρετική οξυδέρκεια– είναι ότι η καπιταλιστική κοινωνία, ενώ ανέπτυξε σε εντυπωσιακό βαθμό την οικονομία δεν κατένειμε τα αποτελέσματα αυτής της τεράστιας παραγωγής δίκαια. Έτσι, ο Μαρξ ανέδειξε ένα θεμελιώδες μειονέκτημα του καπιταλισμού, ένα μειονέκτημα που είναι εξαιρετικά εμφανές σήμερα, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Εδώ λοιπόν, σ’ αυτή την εξαιρετικά παραγωγική και προηγμένη τεχνολογικά χώρα, πάνω από σαράντα πέντε εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν ασφάλεια υγείας, ένα από τα πέντε παιδιά μεγαλώνουν σε συνθήκες φτώχειας, ενώ εκατομμύρια άνθρωποι είναι άστεγοι και πεινασμένοι.
Επίσης, έχει μεγάλη σημασία η άποψη του Μαρξ ότι όταν κοιτάζουμε κάτω από την επιφάνεια των πολιτικών ή πολιτιστικών συγκρούσεων, συναντάμε την ταξική διαμάχη. Έτσι, το καίριο ερώτημα που τίθεται σε κάθε κατάσταση είναι: «Ποιος ωφελείται, ποια τάξη ωφελείται;».
* Σε μια πορεία διαμαρτυρίας στο Τάος, στο Νιου Μέξικο, στις 15 Φεβρουαρίου 2003, το πανώ που προπορευόταν έγραφε: «Καμιά σημαία δεν είναι τόσο μεγάλη για να σκεπάσει την Ντροπή να σκοτώνεις αθώους». Αυτή είναι δικιά σας ρήση. Πώς χρησιμοποιείται ο πατριωτισμός σήμερα;Με τον τρόπο που χρησιμοποιούταν ανέκαθεν: να εγκλωβίσει τους πάντες, ως μέρη του έθνους, σε έναν κοινό σκοπό, την υποστήριξη του πολέμου και την προαγωγή της εθνικής ισχύος. Ο πατριωτισμός χρησιμοποιείται για να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση ενός κοινού συμφέροντος που συμμερίζονται όλοι οι πολίτες της χώρας. Μόλις πριν μιλούσα για την ανάγκη να προσεγγίζουμε την κοινωνία με ταξικούς όρους, να συνειδητοποιούμε ότι δεν έχουμε όλοι ένα κοινό συμφέρον, ότι οι άνθρωποι έχουν διαφορετικά συμφέροντα. Αυτό που κάνει ο πατριωτισμός είναι να παρουσιάζει ένα κοινό συμφέρον· και η σημαία είναι το σύμβολο αυτού του κοινού συμφέροντος.
* Το 2005 είχαμε την 60ή επέτειο από τους βομβαρδισμούς της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι. Η επέτειος συνέπεσε με μια σειρά δημοσιεύματα ότι οι ΗΠΑ επανασχεδιάζουν ισχυρότερα και πιο αποτελεσματικά πυρηνικά όπλα. Πού ήσασταν όταν έπεσαν οι βόμβες και ποιες ήταν οι σκέψεις σας εκείνη τη στιγμή;
Θυμάμαι πολύ καθαρά εκείνες τις μέρες. Υπηρετούσα στην αεροπορία και μόλις είχαμε επιστρέψει, με άδεια ενός μηνός, από αποστολές βομβαρδισμού στην Ευρώπη. Ήμασταν στη στάση περιμένοντας στο λεωφορείο και στο κιόσκι είδα το οχτάστηλο στην πρώτη σελίδα: «Ατομική βόμβα στη Χιροσίμα». Ο τίτλος ήταν πολύ μεγάλος, κι έτσι, παρόλο που δεν ήξερα τι ήταν ατομική βόμβα, υπέθεσα ότι είναι μια τεράστια βόμβα. Σκέφτηκα αμέσως: Λοιπόν, ίσως δεν θα πάμε στην Ιαπωνία, ίσως αυτό είναι το τέλος του πολέμου κατά της Ιαπωνίας. Κι ήμουν χαρούμενος.
Άρχισα να αναρωτιέμαι για τον βομβαρδισμό της Χιροσίμα, όταν διάβασα το βιβλίο του Τζων Χέρσεϋ Hiroshima, το οποίο βασίζεται σε μια σειρά άρθρων που είχε γράψει για τον New Yorker. Είχε πάει στη Χιροσίμα μετά τη ρίψη της ατομικής βόμβας και είχε μιλήσει με τους επιζώντες. Μπορείτε να φανταστείτε τι εικόνα παρουσίαζαν: άνθρωποι χωρίς χέρια, πόδια, τυφλωμένοι, με το δέρμα τους να έχει μεταμορφωθεί σε κάτι που δεν άντεχες να δεις…
Είχα ρίξει βόμβες στην Ευρώπη, αλλά δεν είχα δει κανέναν στο έδαφος, επειδή όταν πετάς σε ύψος 9 χιλιομέτρων, δεν βλέπεις κανέναν, δεν ακούς τις κραυγές, δεν βλέπεις το αίμα, δεν ξέρεις τι συμβαίνει στους ανθρώπους. Το βιβλίο του Τζων Χέρσεϋ άλλαξε την άποψή μου όχι μόνο για τους βομβαρδισμούς, αλλά συνολικά για τον πόλεμο: με έκανε να καταλάβω ότι ο πόλεμος στην εποχή μας, την εποχή του στρατηγικού βομβαρδισμού, των βλημάτων διασποράς και του θανάτου εξ αποστάσεως, συνεπάγεται αναπόφευκτα τη θανάτωση τεράστιου αριθμού ανθρώπων και δεν μπορεί να θεωρηθεί αποδεκτός τρόπος επίλυσης των προβλημάτων.
* Κάποιες φορές σε χαρακτηρίζουν αναρχικό και/ή δημοκράτη σοσιαλιστή. Πώς αισθάνεσαι με αυτούς τους χαρακτηρισμούς και τι σημαίνουν για σένα;
Εξαρτάται από το ποιος τους χρησιμοποιεί. Δεν έχω πρόβλημα όταν τους χρησιμοποιείς εσύ, αλλά όταν τους χρησιμοποιεί κάποιος που υποψιάζομαι ότι δεν γνωρίζει πραγματικά τη σημασία τους, νιώθω κάπως άβολα, επειδή αισθάνομαι ότι χρειάζονται διευκρινίσεις. Ο όρος «αναρχικός» σημαίνει, για πάρα πολλούς ανθρώπους, κάποιον που βάζει βόμβες, που διαπράττει τρομοκρατικές ενέργειες, που πιστεύει στη βία. Όλως περιέργως, ο όρος «αναρχικός» αποδίδεται πάντα σε άτομα που έχουν χρησιμοποιήσει βία, αλλά όχι σε κυβερνήσεις που προσφεύγουν στη βία. Καθώς δεν πιστεύω στις βόμβες, στην τρομοκρατία και τη βία, δεν θα ήθελα να μου αποδίδεται αυτός ο χαρακτηρισμός του αναρχικού.
Μια άλλη παρερμηνεία του αναρχισμού είναι αυτή που τον συνδέει με μια κοινωνία όπου δεν υπάρχει καμιά οργάνωση, καμιά ευθύνη, απλώς ένα είδος χάους — και πάλι, δεν αντιλαμβανόμαστε την ειρωνεία ότι ζούμε σε έναν κόσμο εξαιρετικά χαοτικό, στον οποίο όμως ουδέποτε αποδίδεται ο χαρακτηρισμός «αναρχικός».
Αναρχισμός για μένα σημαίνει μια κοινωνία στην οποία έχουμε μια δημοκρατική οργάνωση –στη λήψη αποφάσεων, στην οικονομία– και στην οποία δεν υφίσταται πλέον η εξουσία του καπιταλιστή, η εξουσία της αστυνομίας και των δικαστηρίων και όλων των μηχανισμών ελέγχου που υπάρχουν στη σύγχρονη κοινωνία. Μια κοινωνία λοιπόν όπου όλα αυτά δεν λειτουργούν για να ελέγχουν τις ενέργειες των ανθρώπων και στην οποία οι άνθρωποι έχουν λόγο για την τύχες τους, δεν είναι υποχρεωμένοι να διαλέξουν μεταξύ δύο πολιτικών κομμάτων, κανένα από τα οποία δεν αντιπροσωπεύει τα συμφέροντά τους. Έτσι θεωρώ ότι αναρχισμός σημαίνει εξίσου πολιτική και οικονομική δημοκρατία, με την καλύτερη σημασία του όρου.
Ο σοσιαλισμός, ένας άλλος χαρακτηρισμός που θα αποδεχόμουν, με τον τρόπο που τον βλέπω, δεν έχει καμία σχέση με το αστυνομικό κράτος της Σοβιετικής Ένωσης. Τη λέξη σοσιαλισμός την έχουν οικειοποιηθεί πάρα πολλοί οι οποίοι, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι σοσιαλιστές αλλά οπαδοί του ολοκληρωτισμού. Για μένα, ο σοσιαλισμός σημαίνει μια εξισωτική κοινωνία, στην οποία η οικονομία είναι προσανατολισμένη προς τις ανθρώπινες ανάγκες και όχι στα κέρδη των επιχειρήσεων.
Η συνέντευξη (με τίτλο «A world without borders»), από την οποία δημοσιεύουμε αποσπάσματα, δόθηκε στον Μάιο του 2006 στον David Barsamian, διευθυντή τουAlternative Radio (www. alternativeradio.org).
πηγή:
http://enthemata.wordpress.com/2010/02/07/zin/