Ζητείται επειγόντως ο απλός άνθρωπος

Άραγε, χρειάζεται σήμερα η ανθρωπότητα την επανάσταση; Η επανάσταση δεν έχει πεθάνει ή, το λιγότερο, δεν την έχει παραγκωνίσει η τεχνική και η επιστήμη; Γιατί χρειάζεται η ανθρωπότητα, που σήμερα πια εξερευνά το διάστημα, την ουτοπία της επανάστασης;

Το όνειρο της αγοράς ενός αεροδυναμικού αυτοκινήτου τώρα πια είναι ισχυρότερο από το όραμα της αφηρημένης δικαιοσύνης, στο όνομα της παγκόσμιας επανάστασης. Και το να περάσω εγώ όσο καλύτερα μπορώ στο χρόνο ζωής που μου αναλογεί, είναι σημαντικότερο από το να την σπαταλήσω στο δύσκολο και επικίνδυνο μονοπάτι της κοινωνικής ανατροπής για το συλλογικό καλό. Άλλωστε, γι’ αυτό υπάρχει η τεχνολογία και η επιστήμη, για να μεριμνά για την άνοδο του βιοτικού επιπέδου στις σημερινές αναπτυγμένες κοινωνίες.

Κάπως έτσι σκέφτεται ο «απλός άνθρωπος», τώρα πια. Και έχει σχηματίσει την ακλόνητη πεποίθησή του: δεν χρειάζεται πια η ανθρωπότητα, στην εποχή του ολοκληρωτικού αυτοματισμού, των κολοσσιαίων παραγωγικών δυνάμεων και της απεριόριστης κατανάλωσης, το όραμα της κοινωνικής επανάστασης.

Αλλά, όμως, ποιος είναι αυτός ο «απλός άνθρωπος» σήμερα, υπάρχει ακόμη; Υπήρχε κάποτε σε κοινότητες και σε συλλογικές κοινωνικές συνθήκες. Τώρα πια, σε ένα τόσο εκβιομηχανισμένο περιβάλλον, σε έναν τόσο αποξενωμένο μητροπολιτικό καπιταλισμό, που κυριαρχείται από το κέρδος, ο «απλός άνθρωπος» έχει χαθεί.

Το ανεξάρτητο ξεχωριστό άτομο είναι εκτεθειμένο σε πολλαπλούς ερεθισμούς και βομβαρδίζεται καθημερινά από χιλιάδες άχρηστες, τις περισσότερες φορές, πληροφορίες. Κουρασμένο από το κυνήγι του μεροκάματου, αναζητά συνήθως τη διασκέδαση που απαιτεί την ελάχιστη καταβολή δυνάμεων. Έτσι, του σερβίρεται στο πιάτο, ως διασκέδαση, ανόητη συναισθηματικότητα, φτηνός ρομαντισμός, κομπλεξική επιθετικότητα, που προωθεί τη βία του δυνατότερου στον πιο αδύνατο. Αυτός ο δυστυχής, που στην πραγματικότητα είναι ο πιο αδύνατος, αισθάνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο «ισχυρός».

Δυστυχώς, ο «απλός άνθρωπος» ανήκει στον απατηλό κόσμο των κλισέ. Υπάρχει σήμερα τόσο λίγο, όσο λίγο υπάρχει ο «εργάτης» ή ο «διανοούμενος». Το γούστο του «απλού ανθρώπου» στη μεταβιομηχανική κοινωνία δεν είναι tabula rasa. Έχει επηρεαστεί από όλη την κακογουστιά στην οποία είναι εκτεθειμένος από παιδί. Κυρίως όμως έχει διαβρωθεί από τον ιό του χρήματος και της μικροαστικής του κοινωνικής ανέλιξης. Όλα αυτά, τον εμποδίζουν κυριολεκτικά να υπερβεί τον εαυτό του. Σε κάθε του προτίμηση εντοπίζεται η ποσότητα και όχι η ποιότητα, η παπαγαλία και όχι η κρίση. Εν τέλει, σε κάθε του επιλογή προτιμά την οπερέτα και όχι την όπερα.

Γι’ αυτό λοιπόν το μεγάλο καθήκον μιας κοινωνίας, που ελπίζουμε να μην έχει κατρακυλήσει στα κατώτερα σκαλοπάτια της, είναι ο ποιοτικός αναπροσανατολισμός της. Ας πάψει να τροφοδοτεί τους υπηκόους της με τον καπιταλιστικό καιροσκοπισμό του χρήματος. Να τους διδάξει να μην στέκουν παθητικοί μπροστά στις αγορές ωσάν καταναλωτικά ενεργούμενα, αλλά ως ενεργά κοινωνικά υποκείμενα που βάζουν την ελευθερία τους πάνω από τα χρηματικά τους οφέλη, ακόμη και αν αυτά λέγεται πως είναι απλώς βιοποριστικά (σημερινή κοινωνικοοικονομική συγκυρία).

Μόνο τότε θα ξαναδούμε μπροστά μας αληθινούς εργάτες και αληθινούς διανοούμενους. Προς το παρόν, εμείς δεν βολευόμαστε με ιμιτασιόν επαναστάσεις.

Όλα είναι μαύρα, προς ένα φωτεινό και χρωματισμένο μέλλον

Όλοι μας αισθανόμαστε ότι ζούμε σε ολοκληρωτικές, σχεδόν, εποχές. Σε εποχές γενικευμένης αλλοτρίωσης όπου ο άνθρωπος έχει γίνει πράγμα ανάμεσα στα πράγματα. Και μάλιστα, κατά τα φαινόμενα, το πιο αδύνατο και πιο αξιοκαταφρόνητο. Ο άνθρωπος εξαφανίζεται ολοένα και πιο πολύ. Σιγά – σιγά μετατρέπεται σε κηλίδα χρώματος ανάμεσα σε άλλες κηλίδες χρώματος. Και αρχίζει πια να μην είναι παρών ούτε στα «ερημικά» τοπία ούτε στους «έρημους» δρόμους των καπιταλιστικών μητροπόλεων.

Δυστυχώς, έτσι έχουν τα πράγματα. Έχουμε ήδη περάσει ως κοινωνίες σε έναν απο-ανθρωπισμό σε όλες του τις μορφές έκφρασης. Ο σύγχρονος άνθρωπος σε μια σημερινή δυτική κοινωνία αντιλαμβάνεται τον εαυτό του σαν γελοιογραφία και ατέλεια ή σαν φετίχ και μάσκα. Ο «φετιχικός χαρακτήρας του εμπορεύματος», για τον οποίο μιλούσε ο Μαρξ, επισκίασε τον άνθρωπο και τον έθεσε, εν τέλει, κάτω από την ολοκληρωτική του εξουσία. Ο Λόγος και ο Ανθρωπισμός, ο άνθρωπος σαν «μέτρο όλων των πραγμάτων», σαν δημιουργός του εαυτού του και μιας εξελισσόμενης κοινωνικής πραγματικότητας, απαξιώνονται με αποστροφή από τη δικτατορία των αγορών.

Και οπωσδήποτε, ο απο-ανθρωπισμός εκδηλώνεται και ως απο-προσωποποίηση. Έχουμε φτάσει προ πολλού στο σημείο η «υπεροχή» του καπιταλιστικού ανθρώπου να θεμελιώνεται πάνω στο δόγμα: είμαι δυνατότερός σου γιατί εγώ δεν έχω καρδιά, ενώ εσύ έχεις! Έτσι, η από-προσωποποίηση οικοδομεί, ανενόχλητη πια, πάνω στην ψευδαίσθηση.Και τότε ακριβώς, έρχεται η στιγμή που ο αλλοτριωμένος άνθρωπος δεν εμπιστεύεται πλέον τη συνείδησή του. Επιστρατεύει και αντικαθιστά την κοινωνική και ταξική συλλογικότητά του, που έχει χάσει, με μια μυθική αρχαϊκή και κοσμική (ανορθολογική) ορδή που θα τον βγάλει, τάχα, από την παρακμή και τη μιζέρια του.

Να πώς γεννιέται, εκκολάπτεται και αναπτύσσεται το αβγό του φιδιού σε κάθε του εκδήλωση και μορφή.

Τελικά, το πρόβλημα είναι ο κατακερματισμός του κόσμου και του ανθρώπου σε χίλια δυο κομματάκια που εμφανίζεται με μύριους τρόπους. Απουσιάζει ολωσδιόλου στη σκέψη και στη δράση του σύγχρονου αλλοτριωμένου ανθρώπου η ενότητα και η ολότητα. Η μοιραία επίπτωση αυτής της απουσίας είναι, σαφώς, η απώλεια της ορθής κρίσης και της ορθής διάστασης, που είναι τα πιο αντιπροσωπευτικά γνωρίσματα της βαθιάς παρακμής.

Αποτέλεσμα; Μια πνευματική στάση παράλυσης που μας αποτρέπει όχι να δράσουμε, αλλά απλά και μόνο να διανοηθούμε για το πέρασμα από έναν παλιό σε έναν καινούριο κόσμο. Ιδού ο εχθρός μας.

19/9/2014