συμβολή στη δημιουργική μελαγχολία |
Παίζει ρόλο η διανοητική χρεωκοπία (των υποτελών) στην άνθηση του πολιτικού τυχοδιωκτισμού και πρωτογονισμού; Η αδυναμία συνεκτικής κριτικής και η αντικατάστασή της απ’ την γκρίνια, την συνθηματολογία και τα συναισθηματικά αντανακλαστικά βοηθούν την διαχείριση της κρίσης απ’ τα αφεντικά; Είναι η κριτική σκέψη προϋπόθεση των όποιων όντως ανταγωνιστικών επιλογών και πράξεων;
Απαντάμε “ναι” - αλλά... Αλλά!!! Ο υπερπληροφοριοποιημένος υπήκοος έχει αυτό το χαρακτηριστικό: θεωρεί - ότι - ξέρει, επειδή κάπου άπλωσε το αυτί του ή το μάτι του και κάτι μάζεψε... Και θεωρεί πως ό,τι κι αν σκεφτεί θα είναι εξυπνάδα· ενώ το 99,99% των “πρώτων και των δεύτερων σκέψεών” του είναι απλά αντανάκλαση του θορύβου των παλιών και νέων media.
Οπότε κριτική σκέψη θεωρείται κάθε ανοησία και κάθε κοτσάνα που δεν συναντάει εμπόδια στην αποδοχή της. Το μεγάλο κέρδος του ώριμου καπιταλισμού είναι πως έκανε τους υπηκόους του, με τη θέλησή τους, ηλίθιους· ενώ οι ίδιοι πιστεύουν ότι είναι τέρατα ευφυίας. Έτσι η γενική καθίζηση της σκέψης στον πρώτο κόσμο γίνεται αντιληπτή σαν το αντίθετό της.
Απαντάμε “ναι” - αλλά... Αλλά!!! Ο υπερπληροφοριοποιημένος υπήκοος έχει αυτό το χαρακτηριστικό: θεωρεί - ότι - ξέρει, επειδή κάπου άπλωσε το αυτί του ή το μάτι του και κάτι μάζεψε... Και θεωρεί πως ό,τι κι αν σκεφτεί θα είναι εξυπνάδα· ενώ το 99,99% των “πρώτων και των δεύτερων σκέψεών” του είναι απλά αντανάκλαση του θορύβου των παλιών και νέων media.
Οπότε κριτική σκέψη θεωρείται κάθε ανοησία και κάθε κοτσάνα που δεν συναντάει εμπόδια στην αποδοχή της. Το μεγάλο κέρδος του ώριμου καπιταλισμού είναι πως έκανε τους υπηκόους του, με τη θέλησή τους, ηλίθιους· ενώ οι ίδιοι πιστεύουν ότι είναι τέρατα ευφυίας. Έτσι η γενική καθίζηση της σκέψης στον πρώτο κόσμο γίνεται αντιληπτή σαν το αντίθετό της.
Με αφορμή μια εκδήλωση της συνέλευσης του game over φτιάξαμε ένα μικρό αφιέρωμα. Σ’ αυτό περιλαμβάνονται δυο “παλιά” δείγματα κριτικής ανάλυσης, που δεν έχουν σήμερα μόνο εγκυκλοπαιδική αξία.
Το ένα γράφτηκε το 1936 απ’ τον Χέρμπερτ Μαρκούζε, με τίτλο Εξουσία και Οικογένεια. Την χρονιά εκείνη 8 ευρωπαϊκές χώρες κυβερνούνταν από φασιστικά ή στρατοκρατικά καθεστώτα· λίγο αργότερα θα γίνονταν 11. Ο φασισμός απλωνόταν με ταχύτητα στην πιο πολιτισμένη περιοχή του πλανήτη, και - για όποιον ήθελε να καταλάβει - ήταν σαφές ότι η αστική τάξη πήγαινε μακριά. Η φιλελεύθερη επαναστατική τάξη ήταν ένα μακρινό παρελθόν, χρησιμοποιούσε πια κάθε μέσο και βία για να κρατήσει τα κεκτημένα της ενόσω το παραγωγικό μοντέλο (δηλαδή ο καπιταλισμός) αναδιαρθρωνόταν ριζικά, οξύνοντας τις αντιθέσεις στην επικράτειά του. Μέσα σ’ εκείνον τον ζόφο ο Μαρκούζε έγραψε την συγκεκριμένη μελέτη για να αναδείξει την πορεία της αστικής τάξης προς τον ολοκληρωτισμό μέσα απ’ την έρευνα ιδεών (και ιδεολόγων της) που υπήρξαν καθοριστικοί σ’ αυτήν την πορεία. Το κεφάλαιο του οποίου αποσπάσματα αναδημοσιεύουμε (απ’ την έκδοση στα ελληνικά, εκδ. Κάλβος, 1976) είναι το πρώτο, και αναφέρεται στην χριστιανική (προτεσταντική) καταγωγή βασικών ιδεών της αστικής τάξης τότε.
Το άλλο γράφτηκε το 1979 απ’ τον Ζαν Φρανσουά Λυοτάρ, με τίτλο Η Μεταμοντέρνα Κατάσταση. Υπήρξε ένα βιβλίο με μεγάλη επιρροή διεθνώς, κυρίως επειδή προσδιόρισε όχι μόνο το τέλος μιας εποχής (του μοντερνισμού) αλλά την γρήγορη ανάδυση μιας καινούργιας, όπου η γλώσσα, η επικοινωνία και η αισθητική θα γίνονταν οι κύριοι παράγοντες διαρκούς σχετικόποιησης των ως τότε “μεγάλων αληθειών”. Το κεφάλαιο που αναδημοσιεύουμε (εκδ. Γνώση) είναι το πρώτο, και ένας σημερινός αναγνώστης μπορεί να το θεωρήσει έως και προφητικό. Το (κακά) παράδοξο είναι, βέβαια, ότι αν και γραμμένο πριν 33 χρόνια είναι πιθανό να θεωρηθεί δύσκολο στην κατανόηση (ή τολμηρό) σήμερα.
Δώστε πάντως ιδιαίτερη σημασία στην τελευταία παράγραφο.
Το ένα γράφτηκε το 1936 απ’ τον Χέρμπερτ Μαρκούζε, με τίτλο Εξουσία και Οικογένεια. Την χρονιά εκείνη 8 ευρωπαϊκές χώρες κυβερνούνταν από φασιστικά ή στρατοκρατικά καθεστώτα· λίγο αργότερα θα γίνονταν 11. Ο φασισμός απλωνόταν με ταχύτητα στην πιο πολιτισμένη περιοχή του πλανήτη, και - για όποιον ήθελε να καταλάβει - ήταν σαφές ότι η αστική τάξη πήγαινε μακριά. Η φιλελεύθερη επαναστατική τάξη ήταν ένα μακρινό παρελθόν, χρησιμοποιούσε πια κάθε μέσο και βία για να κρατήσει τα κεκτημένα της ενόσω το παραγωγικό μοντέλο (δηλαδή ο καπιταλισμός) αναδιαρθρωνόταν ριζικά, οξύνοντας τις αντιθέσεις στην επικράτειά του. Μέσα σ’ εκείνον τον ζόφο ο Μαρκούζε έγραψε την συγκεκριμένη μελέτη για να αναδείξει την πορεία της αστικής τάξης προς τον ολοκληρωτισμό μέσα απ’ την έρευνα ιδεών (και ιδεολόγων της) που υπήρξαν καθοριστικοί σ’ αυτήν την πορεία. Το κεφάλαιο του οποίου αποσπάσματα αναδημοσιεύουμε (απ’ την έκδοση στα ελληνικά, εκδ. Κάλβος, 1976) είναι το πρώτο, και αναφέρεται στην χριστιανική (προτεσταντική) καταγωγή βασικών ιδεών της αστικής τάξης τότε.
Το άλλο γράφτηκε το 1979 απ’ τον Ζαν Φρανσουά Λυοτάρ, με τίτλο Η Μεταμοντέρνα Κατάσταση. Υπήρξε ένα βιβλίο με μεγάλη επιρροή διεθνώς, κυρίως επειδή προσδιόρισε όχι μόνο το τέλος μιας εποχής (του μοντερνισμού) αλλά την γρήγορη ανάδυση μιας καινούργιας, όπου η γλώσσα, η επικοινωνία και η αισθητική θα γίνονταν οι κύριοι παράγοντες διαρκούς σχετικόποιησης των ως τότε “μεγάλων αληθειών”. Το κεφάλαιο που αναδημοσιεύουμε (εκδ. Γνώση) είναι το πρώτο, και ένας σημερινός αναγνώστης μπορεί να το θεωρήσει έως και προφητικό. Το (κακά) παράδοξο είναι, βέβαια, ότι αν και γραμμένο πριν 33 χρόνια είναι πιθανό να θεωρηθεί δύσκολο στην κατανόηση (ή τολμηρό) σήμερα.
Δώστε πάντως ιδιαίτερη σημασία στην τελευταία παράγραφο.
Πηγή: