Το «ταμείο ιδιωτικοποιήσεων» και η επιστροφή στην πολιτική της ισχύος
του Νιλς Καντρίτσκε
μετάφραση: Ίων Δραγουμάνος
Ο Βόλφγκανγκ Μίνχαου έγραψε μια καταιγιστική –και δυστυχώς εύστοχη––κριτική για το χαρακτήρα του νέου «προγράμματος διάσωσης» το οποίο επιβλήθηκε την περασμένη Δευτέρα το πρωί στην κυβέρνηση Τσίπρα στις Βρυξέλλες (το γερμανικό κείμενο στον Spiegel εδώ). Δεν έχω να προσθέσω πολλά στο άρθρο αυτό, κυρίως σε ό,τι αφορά την πολιτική της κυβέρνησης Σόιμπλε-Μέρκελ, κυβέρνηση στην οποία ο «αντικαγκελάριος» Γκάμπριελ επέλεξε να παριστάνει απλώς τον συνοδηγό. Στους αγώνες μοτοσυκλέτας, στην παλιομοδίτικη κατηγορία των μηχανών με καρότσα, ο ρόλος του συνοδηγού ήταν απλώς να κρεμιέται έξω από την καρότσα έτσι ώστε να μην φεύγει στις στροφές το όχημα. Ο συνοδηγός αυτός ήταν γνωστός και ως «ο γρασαδόρος», γιατί ήταν υπεύθυνος για τη συντήρηση και την προετοιμασία της μοτοσυκλέτας πριν από τον αγώνα. Πολύ θα ταίριαζε ο χαρακτηρισμός αυτός για να περιγράψει τον πολιτικό ρόλο που έχει ανατεθεί στη σοσιαλδημοκρατία για την εσωτερική και την εξωτερική πολιτική της Γερμανίας στην εποχή Σόιμπλε-Μέρκελ.
Ο Μίνχαου περιγράφει τα όσα συνέβησαν πρόσφατα στις Βρυξέλλες ως πολιτική ισχύος στο πρότυπο του 19ου και του 20ού αιώνα, όταν ο ισχυρότερος επέβαλε στον ασθενέστερο τη θέλησή του. Το καλύτερο παράδειγμα για να εικονογραφήσει αυτή την πολιτική ισχύος σήμερα είναι ένα πολύ συγκεκριμένο μέτρο που αποφασίστηκε στις Βρυξέλλες και πρέπει να το εφαρμόσει η Ελλάδα. Αναφέρομαι στο κατασκεύασμα του «ταμείου ιδιωτικοποιήσεων», το οποίο αναμένεται να αποφέρει 50 δισ. ευρώ από την πώληση περιουσιακών στοιχείων του δημοσίου. Αν εξετάσουμε λίγο καλύτερα αυτή την ευρεσιτεχνία, είναι πολλά αυτά που μας κάνουν εντύπωση.
«Ταμείο ιδιωτικοποιήσεων»: μια παλιά ιδέα σερβίρεται ξαναζεσταμένη
Καταρχάς, η ιδέα είναι ταυτόχρονα πολύ καινούργια και πολύ παλιά. Στην ατζέντα των Βρυξελλών εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά, σχεδόν στην εκπνοή του χρόνου. Δεν περιεχόταν ούτε στις προτάσεις της ελληνικής κυβέρνησης της 22ας Ιουνίου ούτε στο προσχέδιο των δανειστών, το οποίο παρουσιάστηκε ως τελεσίγραφο στους Έλληνες στις 26 Ιουνίου. Η ιδέα είναι όμως ταυτόχρονα και παλιά, γιατί ένα τέτοιο ταμείο υπάρχει εδώ και καιρό στην Ελλάδα: είναι ο οργανισμός με το αντιφατικό όνομα Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου, το οποίο ήταν έως τώρα αρμόδιο για τις τρέχουσες ιδιωτικοποιήσεις και για τη διαχείριση των εσόδων από αυτές. Ο οργανισμός αυτός αποκτά τώρα καινούργιο «ντιζάιν», το οποίο συνίσταται κυρίως στην αύξηση της επιρροής των εκπροσώπων των δανειστών, οι οποίοι θα κυριαρχούν στο νέο ελεγκτικό όργανο (κάτι σαν εποπτικό συμβούλιο).
Απολύτως ουτοπικές προσδοκίες για το ύψος των εσόδων
Δεύτερον, αυτό που κάνει εντύπωση είναι το ποσόν που αναμένεται να αποφέρει αυτό το νέο ΤΑΙΠΕΔ. Προς το παρόν, μυστήριο παραμένει το πώς συνάγεται το ποσόν των 50 δισ. ευρώ· μυστήριο παραμένει επίσης ποιος είναι ο εμπνευστής αυτής της ιδέας (υπάρχουν ωστόσο λόγοι να πιστεύουμε ότι προέρχεται από το Βερολίνο). Δεν φαίνεται να ιδρώνει το αφτί κανενός από το γεγονός ότι οι δανειστές τα τελευταία χρόνια έχουν μειώσει αμέτρητες φορές τις προσδοκίες τους για το ύψος των εσόδων από τις ιδιωτικοποιήσεις. Το 2010 γινόταν λόγος για 50 δισ. ευρώ, πράγμα που αποδείχτηκε σκέτη ουτοπία. Έως τώρα τα έσοδα με το ζόρι ανέρχονται σε 3 δισ. ευρώ, ενώ για τα επόμενα τρία χρόνια ακόμη και μια προσδοκία ύψους 7 δισ. ευρώ ακουγόταν πολύ φιλόδοξη. Έλληνες εμπειρογνώμονες εκτιμούν το συνολικό δυναμικό των ενδεχόμενων ιδιωτικοποιήσεων σε 20 δισ. ευρώ το ανώτατο (βλ.συνέντευξη με τον Αλέξη Τσίπρα, 17.9.2013). Το διάστημα στο οποίο οι δανειστές υπολογίζουν να εισπράξουν τα 50 δισ. ευρώ παραμένει άγνωστο. Όπως και να ’χει, το ποσόν αυτό είναι ουτοπικό.
Δημιουργική λογιστική και αεροβασίες
Τρίτον, το γεγονός αυτό καλύπτεται με ένα τρικ. Σύμφωνα με τις ελληνικές εφημερίδες (βλ. Η Καθημερινή, 14.7.2015) συζητείται ως «περιουσιακά στοιχεία» («assets») να μεταφερθούν στο ταμείο, μεταξύ άλλων, «ενεργειακά αποθέματα» και «κρατικές μετοχές στις συστημικές τράπεζες». Σημαντικό είναι εδώ να γνωρίζουμε ότι η αξία των «ενεργειακών αποθεμάτων», δηλαδή κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στο Ιόνιο και το Αιγαίο, είναι απολύτως άγνωστη και ότι αυτή τη στιγμή μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε για τις δυνατότητες εξόρυξης και εμπορικής αξιοποίησης αυτού του ορυκτού πλούτου. Ακόμη πιο ασαφές είναι το άλλο «asset»: η αξία των κρατικών μετοχών στις ελληνικές τράπεζες εξαρτάται από την εξέλιξη της κρίσης στην Ελλάδα. Ως γνωστόν, αυτή τη στιγμή οι τράπεζες δεν έχουν μόνο πρόβλημα ρευστότητας, αλλά είναι και υπερχρεωμένες, γιατί το 45% των δανείων που έχουν χορηγήσει θεωρούνται μη εισπράξιμα. Το μέγεθος του παραλογισμού σε σχέση με αυτό το «asset» φαίνεται και από το γεγονός ότι το 50% των εσόδων του νέου ταμείου προβλέπεται να χρηματοδοτεί την ανακεφαλαιοποίηση ακριβώς αυτών των τραπεζών. Ποια είναι λοιπόν η αξία των τραπεζών πριν από την ανακεφαλαιοποίησή τους;
Αντί για ιδιωτικοποίηση όσο-όσο, φρένο στο ξεπούλημα
Τέταρτον, προκύπτει το ερώτημα τι θα αλλάξει η ίδρυση του νέου «υπερταμείου» στις τιμές που μπορεί να επιτύχει αυτή τη στιγμή η πώληση των περιουσιακών στοιχείων του δημοσίου στην ελληνική αγορά. Μεταξύ άλλων, στο ταμείο θα περάσουν και τα ακίνητα των συστημικών τραπεζών — τα οποία μπορούν να πουληθούν αντί πινακίου φακής. Οι ελληνικές τράπεζες απεχθάνονται την ίδια τους την ακίνητη περιουσία, γιατί δεν μπορούν να την εξαργυρώσουν σε ικανοποιητικές τιμές και γιατί μια μαζική πώληση των ακινήτων τους θα οδηγούσε σε περαιτέρω μείωση των τιμών των ακινήτων. Σε όλες τις ιδιωτικοποιήσεις που έχουν ολοκληρωθεί μέχρι στιγμής, το παλιό ΤΑΙΠΕΔ έχει αποφέρει ισχνά έσοδα, πολύ κατώτερα των τιμών που είχαν εκτιμηθεί. Μα δεν είναι να απορεί κανείς, αφού σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, στο τέλος έμενε μόνο ένας πλειοδότης, ο οποίος και υπαγόρευε την τιμή (βλ. άρθρο του Νιλς Καντρίτσκε, 16.7.2013). Εδώ εντοπίζουμε και το μοναδικό σημείο όπου το νέο ταμείο θα μπορούσε κάτι να αλλάξει: να εμποδίσει τις εκποιήσεις σε εξευτελιστικές τιμές, οι οποίες όχι μόνο δεν αποφέρουν στο δημόσιο τα αναμενόμενα έσοδα, αλλά ουσιαστικά το ζημιώνουν κιόλας. Έτσι προκύπτει όμως και μια αξιοσημείωτη αντίφαση: εάν το ταμείο σκοπεύει να προσφέρει αυτή τη λογική υπηρεσία, τότε στα επόμενα χρόνια θα πρέπει είτε να αποτρέψει είτε να επιβραδύνει ένα σωρό ιδιωτικοποιήσεις — και άρα δεν θα αποφέρει έσοδα με το «όσο-όσο».
Ταφόπλακα στη χρηματοδότηση των ελλειμμάτων στα ασφαλιστικά ταμεία
Η ιδέα λοιπόν του νέου ταμείου είναι τόσο ανώριμη και αντιφατική, που μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι ο διατυπωμένος σκοπός του δεν είναι και ο πραγματικός του. Κατά την άποψή μου, το ταμείο προορίζεται για να επιτύχει εντελώς διαφορετικούς στόχους, οι οποίοι κρύβονται στην καταληκτική παράγραφο, όπου αναφέρεται η αξιοποίηση των φανταστικών εσόδων. Τα μισά από τα έσοδα θα εξυπηρετήσουν την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών (η οποία, σημειωτέον, πρέπει να γίνει άμεσα, ενώ τα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις δεν υπάρχουν καν!). Δεύτερον, το 25% των εσόδων θα διατεθεί για την αποπληρωμή των δανείων και τρίτον για επενδύσεις, πράγμα σίγουρα πολύ πιο λογικό.
Περιγράφονται δε αποκλειστικά αυτοί οι τρεις στόχοι, ενώ δεν προβλέπονται άλλες χρήσεις των εσόδων. Γι’ αυτό και το μοναδικό –ή τουλάχιστον το σημαντικότερο– που βλέπω πίσω από αυτή την πρόταση είναι ότι επιχειρείται να πνιγούν οποιεσδήποτε ιδέες εκ μέρους της Ελλάδας για την αξιοποίηση των εσόδων από τις ιδιωτικοποιήσεις. Η κυβέρνηση του Τσίπρα σκεφτόταν να καλύψει τα ελλείμματα των ασφαλιστικών ταμείων με αυτόν τον τρόπο: αντί να χρηματοδοτήσει τα ταμεία από τον κρατικό προϋπολογισμό, συζητιόταν η πιθανότητα να μεταφερθεί μέρος των εσόδων του ΤΑΙΠΕΔ στα ταμεία ώστε να αποφευχθεί μια μεγάλη μείωση των συντάξεων (βλ. άρθρο του Νιλς Καντρίτσκε, 13.5.2015). Αυτή ακριβώς την ιδέα έρχεται να τορπιλίσει το νέο ταμείο ιδιωτικοποιήσεων. Αυτόν θεωρώ εγώ τον μοναδικό σκοπό του νέου ταμείου, γιατί κατά τα άλλα, όπως δείξαμε παραπάνω, πρόκειται για ένα εντελώς ανώριμο και αντιφατικό εγχείρημα. Έρχεται λοιπόν για να εξασφαλίσει ότι τα ασφαλιστικά ταμεία δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να αντλήσουν χρήματα από άλλη πηγή – εκτός από τα έσοδά τους από τις εισφορές των ασφαλισμένων.
Σημείωση Wolfgang Lieb (του συντάκτη της ιστοσελίδας όπου δημοσιεύθηκε το άρθρο: Ο Κλάους Ερνστ (βουλευτής του Die Linke στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο) αναφέρει στο προφίλ του στο facebook: «Ο Σόιμπλε, στο έγγραφό του για το Grexit, πρότεινε μεταξύ άλλων 50 δισ. ελληνικής περιουσίας να μεταφερθούν στο «Institution for Growth» (IfG). To IfG είναι θυγατρική του τραπεζικού ομίλου KfW, όπου πρόεδρος είναι ο ίδιος ο Σόιμπλε». Εάν ισχύει αυτό, τότε εκτός από πολιτικό θα έχουμε και προσωπικό σκάνδαλο.
O Niels Kadritzke είναι γερμανός δημοσιογράφος, συνεργάτης, μεταξύ άλλων της «Le Monde Diplomatique». Το άρθρο δημοσιεύτηκε στις 14.7.2015 στην ιστοσελίδαnachdenkseiten.