Η ΕΥΡΩΠΗ ΝΑ ΘΥΜΗΘΕΙ ΤΟΝΕΑΥΤΟ ΤΗΣ
iamarevi
Από τον Νώντα Κούκα
Διδάσκει η ιστορία;
Η δική μας σύγχρονη εποχή θα μπορούσε ίσως να διδαχτεί πολλά από εκείνη την πρώτη εποχή της χρηματοοικονομικής παγκοσμιοποίησης, που χρειάστηκε τουλάχιστον μια γενιά για να επιτευχθεί, αλλά μονάχα λίγες ημέρες για να τιναχτεί στον αέρα. Και το κυριότερο, θα χρειαζόταν πάνω από δύο γενιές προκειμένου να γιατρευτούν οι πληγές που προξένησε η ανάφλεξη των όπλων τον Αύγουστο του 1914.
Πράγματι, ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος κατέλαβε εξαπίνης την ανθρωπότητα. Και μονάχα μόλις ξέσπασε αφενός ο Λένιν, ο ηγέτης των Μπολσεβίκων, μπόρεσε να καταλάβει πως ο πόλεμος ήταν μια αναπόφευκτη συνέπεια των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Αφετέρου, από τη δική τους μεριά, οι αμερικανοί φιλελεύθεροι μόνο τότε μπόρεσαν να αντιληφθούν πως οι πρωταρχικές αφορμές εντοπίζονταν στη μυστική διπλωματία και στο κουβάρι των ευρωπαϊκών συμμαχιών.
Βρετανοί και γάλλοι κατηγορούσαν τους γερμανούς και το αντίστροφο – οι γερμανοί κατηγορούσαν γάλλους και βρετανούς. Για περισσότερο από ενενήντα χρόνια οι ιστορικοί ερευνούν και τροποποιούν γνώμες και απόψεις γύρω από τις αιτίες του πολέμου. Μάλιστα, κάποιοι έχουν εντοπίσει την αιτία αυτή στον παλαιότερο ανταγωνισμό των ναυτικών εξοπλισμών κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1890, ενώ άλλοι σε γεγονότα στα Βαλκάνια ύστερα από το 1907.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, το γεγονός που προκαλεί έκπληξη είναι ένα: από τη στιγμή που – έστω εκ των υστέρων, σήμερα – οι αιτίες του πολέμου φαίνονται τόσο πολλές και τόσο προφανείς, για ποιο λόγο οι άνθρωποι εκείνης της εποχής ήταν τόσο ανυποψίαστοι για τον επερχόμενο Αρμαγεδδώνα – ακόμα και λίγες μέρες πριν από τον ερχομό του; Η πιθανότερη εξήγηση είναι ότι το μείγμα που είχε προκύψει από την ευφορία της παγκόσμιας ενοποίησης, σε συνδυασμό με την οικονομική ανανέωση νάρκωνε τις συνειδήσεις. Έκανε τον κόσμο να φαντάζει καθησυχαστικά ασφαλής στα μάτια των επενδυτών. Υπήρχε λοιπόν ρευστότητα και υπήρχε και το υπνωτικό πέρασμα του χρόνου. Άλλωστε ας μην ξεχνάμε πως είχαν περάσει σαράντα τέσσερα ολάκερα χρόνια από τον τελευταίο μεγάλο – αλλά ευτυχώς σύντομο – ευρωπαϊκό πόλεμο μεταξύ της Γαλλίας και της Γερμανίας.
Βέβαια, από γεωπολιτική άποψη, ο κόσμος δεν ήταν παρά ένα ναρκοπέδιο. Κάθε μέσος αναγνώστης των καθημερινών εφημερίδων εκείνης της εποχής μπορούσε να δει πως η ευρωπαϊκή κούρσα των εξοπλισμών και του αυτοκρατορικού ανταγωνισμού θα κατέληγε αργά ή γρήγορα σε έναν ολέθριο πόλεμο. Παρόλα αυτά, ο φωτεινός σηματοδότης των αγορών είχε κολλήσει στο πράσινο και όχι στο κόκκινο χρώμα, ακόμη και μέχρι την παραμονή της καταστροφής.
Η ιδεολογία ως πανουργία της ιστορίας
Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος στράτευσε στα όπλα 65 εκατομμύρια άντρες, πήρε τις ζωές οκτώ εκατομμυρίων ανθρώπων και ακόμη παραπάνω. Άφησε πίσω του 21 εκατομμύρια τραυματίες και σάρωσε τέσσερις από τις παλιές αυτοκρατορίες της ηπείρου. Κοντολογίς, η Ευρώπη έγινε «ένα εργαστήριο πάνω σε ένα τεράστιο νεκροταφείο», όπως έλεγε ο τσέχος πολιτικός Τόμας Μάζαρυκ. Μέσα από τις στάχτες του παλαιού στάτους, του παλαιού καθεστώτος – με τον Κάιζερ εξόριστο, τον Τσάρο και την οικογένειά του εκτελεσμένους – οι μάζες χειραφετήθηκαν και κινητοποιήθηκαν πολιτικά όσο ποτέ άλλοτε, καθώς οι πολιτικοί ηγέτες τους υπόσχονταν μια δικαιότερη κοινωνία και ένα κράτος που θα τους ανήκε: ο Λένιν επαγγελλόταν μια κοινοτική κοινωνία απαλλαγμένη από την Ανάγκη, και απελευθερωμένη από την ταξική ιστορική προκατάληψη.
Από την άλλη μεριά, ο φιλελεύθερος Γούντρου Γουίλσον επικαλούνταν ένα κόσμο «ασφαλή για τη δημοκρατία». Ενώ ο ίδιος ο Χίτλερ οραματιζόταν μια καθαρή φυλή αποκαθαρμένη από νόθα στοιχεία, και η οποία θα εκπλήρωνε το αυτοκρατορικό της πεπρωμένο χάρη στην καθαρότητα του αίματος και την ενότητα του σκοπού της. Βλέπουμε λοιπόν τρεις αντίπαλες ιδεολογίες – κομουνισμός, φιλελεύθερη δημοκρατία, φασισμός – να προορίζονται καθεμιά για λογαριασμό της ως η σωτηρία της κοινωνίας, της ηπείρου αλλά και του κόσμου ολόκληρου, διαμορφώνοντας μια Νέα Τάξη για την ανθρωπότητα.
Εντέλει τι απόμεινε απ’ όλα αυτά; Ως προς τη βραχύχρονη καμπύλη της ιστορίας, τόσο ο Γουίλσον όσο και ο Λένιν απέτυχαν. Η φιλελεύθερη δημοκρατία μετατράπηκε σε αυταρχική κοινοβουλευτική «δικτατορία». Ο «κομμουνισμός» (όποιος θέλει βγάζει τα εισαγωγικά) έγινε σταλινισμός. Όσο για τον ναζισμό-φασισμό, έχουμε να πούμε τα εξής: απέναντι στην φιλελεύθερη υπεράσπιση των ατομικών ελευθεριών της δυτικής δημοκρατίας, και στη δικτατορία (επί) του προλεταριάτου των λεγόμενων σοσιαλιστικών δημοκρατιών του ανατολικού μπλοκ, οι ναζί αντέταξαν τη φυλετική ευημερία της συλλογικότητας. Στο φιλελεύθερο δόγμα περί τυπικής ισότητας των κρατών αντέτειναν την δαρβίνεια πάλη και την εξουσία των φυλετικώς ανωτέρων. Αντί για την ελευθερία του εμπορίου πρότειναν τον συντονισμό των ευρωπαϊκών οικονομιών ως ενιαίας μονάδας κάτω από γερμανική ηγεσία.
Κι όμως, η απάντηση της ιστορίας (θα) είναι φιλοσοφική και όχι φασιστική
Ο κοινός νους θέλει να πιστεύει πως η ναζιστική ιδεολογία κατέρρευσε τόσο γρήγορα όσο γρήγορα έφτασε στο απόγειό της. Επίσης, ότι ο φασισμός έγινε η πρώτη μεγάλη ιδεολογία που ηττήθηκε τελεσίδικα – και μάλιστα από την ίδια την ιστορία την οποία ισχυριζόταν πως είχε καθυποτάξει. Είναι όμως έτσι; Μακάρι… Δεν ξεχνούμε πάντως πως ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες. Η βλακεία και η άγνοια ήταν, είναι και θα είναι πάντα παρούσες. Αν ο Φάουστ ρωτούσε τον διάβολο (τον Μεφιστοφελή) «τι είναι ο ναζισμός;», εκείνος σίγουρα θα του απαντούσε: «απλώς και μόνο άλλη μια μορφή του καπιταλισμού». Αυτή ακριβώς θα ήταν η ακαταμάχητη απάτη του. Ο ναζισμός όμως δεν είναι απλώς άλλη μια μορφή του καπιταλισμού (αν και είναι και αυτό). Πάνω απ’ όλα, στη συγκεκριμένη περίπτωση, η ναζιστική και φασιστική ιδεολογία πρέπει να παίρνεται στα σοβαρά, στα πολύ-πολύ σοβαρά και όχι απλώς να θεωρείται τέχνασμα στην υπηρεσία των ταξικών συμφερόντων (αν και καθαυτό φορμαλιστικά, είναι και έτσι).
Λοιπόν, η ναζιστική ιδεολογία εξυπηρετείται άνετα και μέσα από τον αριστεροδεξιό εθνολαϊκισμό… Και από αυτόν, καθώς και από τους ανόητους (ή πονηρούς) θιασώτες του παντός ιδεολογικού προσήμου, θα ζητήσουμε σκληρά, πάρα πολύ σκληρά, τον λογαριασμό, αν ο μη γένοιτο συμβεί το «ατύχημα»…
24/6/2015