Από τον Νώντα Κούκα

Το «κρυφό» νόημα της οικονομίας

Το βιβλίο ή το βίντεο που κρατάτε στο χέρι σας αποτελεί, για την ακρίβεια, μια συμμετρική πληροφορία. Ειδικότερα, κάθε πληροφορία προτού μετατραπεί σε ενέργεια (δράση), διαθέτει (απόλυτη) συμμετρία. Όταν αυτή εκδηλώνει το περιεχόμενό της, ως ενέργεια, τότε λέμε πως «σπάει η συμμετρία» της. Η διαδικασία αυτή συνεπάγεται την εμφάνιση μορφών και σχημάτων στο χωροχρονικό συνεχές. Μορφή και σχήμα διαθέτει κάθε «υλικό σημείο» στο ορατό σύμπαν∙ είτε πρόκειται για βαριά υλικά αντικείμενα (μάζα) είτε για «άυλες» καταστάσεις, γεγονότα κ.α. Όμως, ας μη φανταστούμε ότι η πληροφορία, καθώς η συμμετρία της σπάει, σχηματοποιεί το (ορατό της, πια) περιεχόμενο στα κουτουρού, που λέμε. Απεναντίας, χρησιμοποιεί μια εγγενή σχεδιαστική σοφία που διατάσσει και τακτοποιεί τα «πράγματα» καταπώς πρέπει, με μια συμμετρία (σαφώς βέβαια μικρότερη από την αρχική), στο χώρο και στο χρόνο.

Η οικονομία ως πληροφορία-νόμος της «φύσης»

Έχουμε περάσει στην καρδιά της συζήτησης, αφού αλιεύσαμε το «κρυφό» νόημα από τον γενικό όρο «Οικονομία» ως Συμμετρική Πληροφορία: Η οικονομία λοιπόν, υπό την ευρύτερη σημασιοδότησή της, συνιστά την επιμελημένη και φροντισμένη εκείνη διαδικασία, η οποία μπορεί και διεκπεραιώνει μέγιστο έργο με ελάχιστη δαπάνη ενέργειας. Έτσι λοιπόν, διαπιστώνουμε ότι η ίδια η οικονομία διέπεται κατά βάση από τη γενικότερη «σοφία» της «φύσης»∙ την πληροφορία-«νόμο»: συντομότερη και αποτελεσματικότερη παραγωγή έργου/πιο ποιοτική και οικονομική φειδώ δράσης (ενέργειας).

Κατ’ αναλογία, μπορούμε επιμέρους να κάνουμε λόγο για οικονομία χρόνου, δυνάμεων, αλλά και για οικονομία στη γλώσσα, στην πλοκή ενός έργου, στον σχεδιασμό της διδακτικής διαδικασίας κοκ.

Η κλασική έννοια της «Οικονομικής Στενότητας»

Η ανάλυση και ανάδειξη του «κρυφού» νοήματος στον γενικό όρο «οικονομία» οδηγεί, αναγκαίως, στην έννοια: «οικονομική στενότητα» (σπάνις, ανεπάρκεια) ως Μερικώς Συμμετρική Πληροφορία. Πράγματι, η φειδωλή και μετρημένη χρήση, η επιδίωξη και η πρακτική του να επιτύχουμε όσο το δυνατό περισσότερα, χρησιμοποιώντας όσο το δυνατόν λιγότερα, σημαίνει βέβαια την παραδοχή της σπανιότητας στα αναγκαία μέσα. Έτσι, το πρόβλημα της ανεπάρκειας αγαθών και υπηρεσιών, για να ικανοποιηθούν ποσοτικά και ποιοτικά οι ανάγκες μιας κοινωνίας, οι κλασικοί οικονομολόγοι το ονομάζουν «πρόβλημα στενότητας».

Αυτή η στενότητα οφείλεται στο ότι τα αγαθά και οι υπηρεσίες πρέπει να παραχθούν. Και για να παραχθούν χρειάζονται παραγωγικά μέσα (ή παραγωγικοί συντελεστές ή παραγωγικοί πόροι). Δηλαδή, πρώτες ύλες, κτήρια, γη, εργαλεία, μηχανήματα, εργασία. Οι ποσότητες των διαθέσιμων πόρων σε κάθε κοινωνία είναι επίσης περιορισμένες. Κατά συνέπεια, υπάρχει και πρόβλημα στενότητας παραγωγικών μέσων (ή παραγωγικών συντελεστών ή παραγωγικών πόρων). Για τούτο, οι υλικές επιθυμίες ή ανάγκες των ατόμων υπερβαίνουν πάντοτε τις δυνατότητες της κοινωνίας τους να τις ικανοποιήσει.

Ο σχετικιστικός ορισμός της οικονομίας

Είμαστε πια έτοιμοι να διατυπώσουμε έναν ικανοποιητικό – σχετικιστικό όμως – ορισμό για την οικονομία, η οποία: Χαρακτηρίζεται από τις συνολικές εκείνες ενέργειες, που αποβλέπουν τόσο στην ικανοποίηση των αναγκών που συντελείται με περιορισμένα μέσα όσο και στην εξασφάλιση για την επωφελέστερη χρησιμοποίηση των μέσων αυτών, προς την επίτευξη του ανώτατου δυνατού αποτελέσματος.

Αν αναλύσουμε αυτόν τον ορισμό, παρατηρούμε ότι: i) Η έννοια της οικονομίας δεν περιλαμβάνει οποιαδήποτε ανθρώπινη ενέργεια και δράση, αλλά μόνον εκείνες που απαιτούν εξαιρετικά επίμοχθες προσπάθειες («θυσίες») για την επίτευξη οικονομικού αποτελέσματος. ii) Τούτες οι ενέργειες δεν λαμβάνουν χώρα στα τυφλά ή στα κουτουρού, αλλά ακολουθούν συγκεκριμένη σκοπιμότητα∙ δηλαδή, το λεγόμενο οικονομικό αξίωμα: «επιδιώκουμε το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα διά της ελάχιστης θυσίας». iii) Τα μέσα, με τα οποία επιδιώκεται η ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών, και τα αγαθά, τα οποία ενδιαφέρουν την οικονομία, δεν βρίσκονται σε απεριόριστη ποσότητα αλλά σε περιορισμένη∙ εξ ου και η καταβολή «θυσίας» για την εξεύρεσή τους. iv) Τέλος, η οικονομία δεν αρκείται απλώς στην απόκτηση των αγαθών, αλλά αποβλέπει και στην καλύτερη και λειτουργικότερη χρησιμοποίησή τους, μέσω της ορθολογικής κατανομής τους. Ειδάλλως, η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει νωρίτερα τις συνέπειες του άτεγκτου νόμου της στενότητας.

Το ερώτημα που τίθεται τώρα είναι: τι σχέση έχει η οικονομία της ελλάδας με τον βασικό νόμο-πληροφορία της οικονομίας, αφενός, και με τις επιμέρους γενικές αρχές, αφετέρου; Μπορεί να χαρακτηριστεί τυπική καπιταλιστική η ελληνική οικονομία;

Μια άτυπη οικονομία όπως η ελληνική, που ως τέτοια εξ αντικειμένου παράγει τεράστια δημόσια χρέη και ελλείμματα, πώς θα μπορούσε να ξελασπώσει; Ακόμη και αν μπορούσε να αποπληρωθεί (ή να διαγραφεί;) το χρέος, με έναν μαγικό τρόπο, ακόμη και τότε σε ένα εύλογο χρονικό διάστημα πάλι θα συσσωρεύονταν υπέρογκα δημόσια ελλείμματα και χρέη. Άρα μια διαγραφή του χρέους είναι αναπόφευκτη στο πλαίσιο μιας πολιτικής συμφωνίας, η οποία όμως πρέπει οπωσδήποτε να προβλέπει την μετατροπή της ελληνικής οικονομίας σε περιεκτικότερη (κοινωνικά) οικονομία• ενώ, από την άλλη μεριά, η αποδοχή της «πολιτικής λύσης» στο ελληνικό πρόβλημα από την πλευρά των «εταίρων», καταδεικνύει ίσως μια ποιοτική υπέρβασή τους ως προς τη σκληρή νεοφιλελεύθερη («μονεταριστική») αντίληψη που τους χρεώνεται, ισοπεδωτικά ίσως, από τους επικριτές τους.

Άραγε μια τέτοια διαδικασία-συμφωνία υποδεικνύει κάτι περισσότερο απ’ ό,τι φαίνεται;… Κοντολογίς, ούτε ο δεξιός ούτε ο αριστερός λαϊκισμός (μνημόνιο/αντιμνημόνιο) είναι η βαθιά ερμηνεία της πραγματικότητας.

29/5/2015