Η Ευρώπη σε παγίδα;
Συνέντευξη με του Κλάους Όφφε
μετάφραση: Μαίρη Ζαμπετάκη
Έχετε διατυπώσει την άποψη πως, στην προσπάθειά της να αντιμετωπίσει την κρίση, η Ευρώπη έπεσε μόνη της σε μια παγίδα.
Τη λέξη «παγίδα» τη χρησιμοποιώ για να περιγράψω ένα σημείο από το οποίο δεν μπορεί κανείς να προχωρήσει, και στο οποίο οι συνθήκες είναι αφόρητες. Στο βιβλίο μου «Europe entrapped» υποστηρίζω, ότι η υιοθέτηση του ευρώ, το ξεκίνημα μιας νομισματικής ένωσης που δεν συνδυαζόταν και δεν εντασσόταν σε μια πολιτική ένωση, ήταν σαφώς λάθος· και, ταυτόχρονα, υποστηρίζω ότι μια πιθανή «οπισθοχώρηση», δηλαδή εγκατάλειψη του ευρώ και επιστροφή των κρατών-μελών σε εθνικά νομίσματα, θα ήταν ακόμα μεγαλύτερο λάθος.
Παρά τις καταστροφικές του συνέπειες, το ευρώ είναι πλέον πρακτικά αμετάκλητο. Επέτρεψε την ανάπτυξη ενός διακρατικού συστήματος καταμερισμού εργασίας και οικονομικής ολοκλήρωσης στην Ευρώπη, το οποίο θα κατέρρεε χωρίς το κοινό νόμισμα. Οι συνθήκες δεν προβλέπουν τη διαδικασία εξόδου ενός κράτους-μέλους από την ευροζώνη με παράλληλη παραμονή στην Ε.Ε. Η Γερμανία, η οικονομία της οποίας στηρίζεται κυρίως στις εξαγωγές, έχει ωφεληθεί σημαντικά από το ευρώ, καθώς το κοινό νόμισμα προσφέρει μια πολύ ευνοϊκότερη συναλλαγματική ισοτιμία διεθνώς από ό,τι ένα νέο γερμανικό μάρκο. Συνεπώς, είναι λογικό να περιμένει κανείς ότι η Γερμανία είναι διατεθειμένη να καταβάλει ένα μεγάλο τίμημα για τη διάσωση του ευρώ.
Ακόμα και στις χώρες που έχουν υποφέρει πιο πολύ από τις διασπαστικές δυναμικές του ευρώ, η συντριπτική πλειοψηφία των ψηφοφόρων είναι υπέρ της παραμονής στη ευροζώνη· και δικαιολογημένα. Η έξοδος από το ευρώ και η υποτίμηση ενός νέου εθνικού νομίσματος θα σήμαινε αύξηση του χρέους, που είναι ήδη αβάσταχτο. Κανείς λογικός άνθρωπος δεν θα εξέθετε αυτοβούλως την οικονομία του σε αβεβαιότητα, αναταράξεις και πιθανόν σε επιπτώσεις τύπου ντόμινο, που θα προκαλούνταν από την αντίδραση των χρηματοπιστωτικών αγορών στην έξοδο έστω και μιας χώρας από την ευρωζώνη.
Τώρα, σε ό,τι αφορά τις αβάσταχτες και μη βιώσιμες συνθήκες της «παγίδας», αρκεί κανείς να δει την κατάσταση που βιώνουν οι μισθωτοί, οι συνταξιούχοι, οι ασθενείς, οι φοιτητές, οι άνεργοι, οι επιχειρηματίες που ζητούν ένα δάνειο στις χώρες που πλήττονται. Και, ταυτόχρονα, στις χώρες που ωφελούνται, να δει την άνοδο του δεξιού λαϊκισμού, μαζί με τον φόβο και το άκρατο μίσος προς όλους από όλους.
Η περαιτέρω δημοκρατική θεσμική ολοκλήρωση της Ευρώπης αλλά και περαιτέρω μεταρρυθμίσεις προς την κατεύθυνση της οικονομικής ολοκλήρωσης φαίνεται να συναντούν την ισχυρή αντίρρηση των ψηφοφόρων. Έτσι, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δεν μπορούν να ξεφύγουν από την παγίδα στην οποία έχει πιαστεί η Ε.Ε., χωρίς να προκαλέσουν κι άλλη δυσφορία…
Είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της παγίδας: δεν υπάρχει προφανής και συναινετικός τρόπος διαφυγής. Το μόνο που μπορώ να πω με κάποια βεβαιότητα είναι ότι εάν υπάρχει τρόπος διαφυγής (όπως και ετοιμότητα της πλειοψηφίας να διερευνήσει αυτό τον τρόπο), αυτός απαιτεί πολύ ουσιαστικά μέτρα αναδιανομής των υλικών πόρων. Αναδιανομής μεταξύ των κρατών-μελών, μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, μεταξύ των γενεών και μεταξύ των χρονικών στιγμών (με την έννοια ότι στον παρόντα χρόνο θα χρειαστεί να δαπανηθεί μέρος του προσδοκώμενου μελλοντικού ΑΕΠ).
Βασικό συστατικό μιας αισιόδοξης εκδοχής είναι αυτό που εγώ αντιλαμβάνομαι ως μια βαθιά και αθεράπευτη αμφιλογία του όλου εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Βέβαια, το εγχείρημα αυτό έχει κατηγορηθεί από πολλούς, όπως από κάποιους θεωρητικούς της Αριστεράς, ως ένας διακανονισμός, μια διευθέτηση και τίποτα παραπάνω, με σκοπό την αποπολιτικοποίηση της παραγωγής, της διανομής και του εμπορίου και ως εκ τούτου ως υποταγή όλων των πλευρών της κοινωνικής ζωής στις επιταγές των ανεξέλεγκτων καπιταλιστικών αγορών. Παρά ταύτα, υπάρχουν στοιχεία στον γενετικό κώδικα αυτού του εγχειρήματος που δείχνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση: την κατεύθυνση της «κοινωνικής» Ευρώπης που λειτουργεί ολοκληρωμένη και έννομη, χάρη στην ικανότητά της να συγκρατεί τις φιλοδοξίες των μεγαλύτερων κρατών-μελών για ισχύ, να εξημερώνει τις αγορές και να διορθώνει τις κινήσεις τους.
Στη συζήτηση για τον ρόλο της Γερμανίας στην Ευρώπη, έχετε υποστηρίξει ότι οι γερμανικές ελίτ δεν επιθυμούν να βλέπουν τη χώρα τους να αναλαμβάνει ρόλο ηγεμόνα. Υποστηρίζετε ακόμα την άποψη αυτή;
Ναι. Η Γερμανία, το μεγαλύτερο κράτος-μέλος, είναι «πολύ μεγάλη για να την αγαπούν, πολύ μικρή για να τη φοβούνται». Αυτό για το οποίο μπορεί και πρέπει να την κατηγορήσει δεν είναι οι «ηγεμονικές» της τάσεις στην Ε.Ε., αλλά η υποκριτική και ανέντιμη στάση της. Όλα όσα σκοπίμως χαρακτηρίστηκαν πράξεις «αλληλεγγύης προς τους Έλληνες» από την πλευρά της Γερμανίας αποδεικνύεται ότι αφορούσαν μια επιχείρηση διάσωσης των γερμανικών τραπεζών, οι οποίες είχαν κάνει κακό υπολογισμό της φερεγγυότητας των Ελλήνων οφειλετών, και ως εκ τούτου χρειάστηκε να διασωθούν εις βάρος των Ελλήνων φορολογουμένων. Αυτό που ακόμα αναφέρεται ως ελληνικό «χρέος», δηλαδή κάτι που αναμένεται να αποπληρωθεί κάποια στιγμή, είναι αναμφίβολα κάτι που πρέπει να διαγραφεί — ως μια βέβαιη απώλεια.
Αυτό που αναγορεύτηκε ως η μία και μόνη θεραπεία για την κρίση χρέους και την οικονομική κρίση στις χώρες που επλήγησαν, δηλαδή η λιτότητα και οι «δομικές μεταρρυθμίσεις», αποδείχτηκε ότι στην πραγματικότητα διαιωνίζουν την οικονομική τους καταστροφή. Και αυτό που η ίδια η Ε.Ε. προτάσσει ως μια από τις υψηλές της αρχές, η «δημοκρατία», έχει καταστραφεί, απροκάλυπτα και ασύστολα, από την προσπάθεια της Τρόικας να ανατρέψει την εκπεφρασμένη θέληση του ελληνικού εκλογικού σώματος.
Θα ήταν, ωστόσο, λάθος να αποδώσει κανείς αυτές τις ανακολουθίες σε κάποιου είδους υποκρισία ή άλλα ελαττώματα των ελίτ που βρίσκονται στην εξουσία. Πηγάζουν από τη διπλή λογική της «αποφυγής ανάληψης της ευθύνης»: Από τη μια δεν θέλουν η κοινή γνώμη της χώρας τους να τους κατηγορήσει ότι σπαταλούν τα δικά «της» φορολογικά έσοδα γι’ «αυτούς» (μια τέτοια κατηγορία έχει πρόσθετο πολιτικό όφελος για τις δεξιές, αντιευρωπαϊκές πολιτικές δυνάμεις, ειδικά στη Γαλλία και τη Βρετανία). Από την άλλη, δεν θέλουν να τους κατηγορήσουν τα άλλα κράτη-μέλη (και ταυτόχρονα να μην τιμωρηθούν από τις χρηματοπιστωτικές αγορές) ότι θέτουν σε περαιτέρω κίνδυνο την επισφαλή ισορροπία της ευρωζώνης. Και η υποκρισία που βλέπουμε είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας τους να ικανοποιήσουν και τα δυο τους ακροατήρια με ένα και το αυτό μήνυμα.
Τη συνέντευξη πήρε ο Daniel Whittall για το Open Democracy (όπου και δημοσιεύθηκε στις 19.5.2015), με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του Klaus Offe «Europe Entrapped» (Polity Press). Eδώ μεταφράζονται αποσπάσματα.
πηγή:
https://enthemata.wordpress.com/2015/05/24/offe/#more-19305