«Βασικό Εισόδημα»: ο νέος μύθος του συστήματος
Στην εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας και των πολλαπλών μηνυμάτων με τα οποία βομβαρδιζόμαστε καθημερινά, μερικές σημαντικές ειδήσεις περνούν απαρατήρητες και από άλλες δεν μπορείς να «ξεφύγεις». Πρόσφατα στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο μάς περίμενε μια πρόσκληση για εκδήλωση με θέμα το «βασικό εισόδημα» (ΒΕ). Γνωρίζουμε ότι το ζήτημα του «βασικού εισοδήματος» δεν είναι άγνωστο ή αδιάφορο στον διεθνή χώρο, αλλά αντίθετα είναι ένα θέμα που υπάρχει ψηλά στα ενδιαφέροντα και τις απαιτήσεις διαφόρων τάσεων και φορέων, καθώς βρίσκεται σε εξέλιξη από τα μέσα του 2013 δημοψήφισμα υπό την αιγίδα της Κομισιόν, για την καθιέρωση ΒΕ από την ΕΕ.Ας δούμε, όμως, κατ’ αρχήν τί σημαίνει και τί ορίζεται «βασικό εισόδημα». Είναι ένα ατομικό εισόδημα που δίδεται σε όλους τους πολίτες μίας χώρας χωρίς κανέναν όρο και περιορισμό. Το λαμβάνουν όλοι ανεξαρτήτως εισοδήματος ή εργασιακής κατάστασης. Δεν σχετίζεται με το μισθό που λαμβάνει κάποιος από τον εργοδότη του, αφού το λαμβάνει και ο εργαζόμενος και ο εργοδότης. Δεν είναι συνεπώς επίδομα με την έννοια της ενίσχυσης ευπαθών ομάδων, αλλά για καθολική παροχή σε όλους τους πολίτες. Πάροχος τού συγκεκριμένου εισοδήματος θα είναι το κράτος που πρέπει να βρει τον τρόπο για να πραγματοποιήσει την συγκεκριμένη απαίτηση.
Ως γνωστόν, ο μόνος τρόπος είσπραξης εσόδων για το κράτος σε τακτική βάση είναι η φορολογία. Σύμφωνα με ορισμένους υποστηρικτές του ΒΕ είναι αναγκαία η αναδιάταξη του φορολογικού συστήματος και του εισπρακτικού μηχανισμού για ορισμένες χώρες. Έτσι ενδέχεται να περικοπούν επιδόματα ή τμήμα σύνταξης για τις ανάγκες του ΒΕ. Σύμφωνα με τον καθηγητή Philippe Van Parijs, που έχει ασχοληθεί διεξοδικά με το θέμα και έχει κάνει συγκεκριμένες προτάσεις, για να χρηματοδοτηθεί το ΒΕ, χρειάζεται η βάση της εφαρμοσμένης προστιθέμενης αξίας της ΕΕ να φορολογηθεί μ’ ένα συντελεστή περίπου του 20%, ενώ η συνολική επιβάρυνση του ΑΕΠ της ΕΕ θα πλησιάζει το 10%. Ενώ το ΒΕ για κάθε κάτοικο της ΕΕ μεσαίου ύψους θα κυμαίνεται στα 200 ευρώ το μήνα περίπου (basicincome.gr). Στη διάρκεια των τελευταίων δύο αιώνων επινοήθηκε από πολλούς, ανεξάρτητα, με διάφορες ονομασίες: εδαφικό μέρισμα, κρατικό μπόνους, μισθός του πολίτη, καθολική παροχή και βασικό εισόδημα –χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία στις περισσότερες περιπτώσεις. Στις δεκαετίες του ’60 και ‘70 γνώρισε μια ξαφνική δημοτικότητα στις ΗΠΑ, προτάθηκε μάλιστα από έναν από τους δύο υποψήφιους για την Προεδρία, όμως μπήκε γρήγορα στο ράφι και σχεδόν ξεχάστηκε. Όμως, στις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει σταδιακά γίνει αντικείμενο μιας άνευ προηγουμένου και ταχύτατα αναπτυσσόμενης δημόσιας συζήτησης σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (από ομιλία του Philippe Van Parijs).
Προφανώς το ΒΕ δεν στοχεύει στην αναδιανομή του πλούτου, αφού και όσοι είναι αρκετά πλούσιοι θα λαμβάνουν το ΒΕ με το επιχείρημα ότι και οι ίδιοι θα χρηματοδοτήσουν, μέσω της φορολογίας τους, το εγχείρημα. Θα ξεκινήσουμε την ανάλυση μας ακριβώς από αυτό. Σε μια δεδομένη από όλους κατάσταση, του ανοίγματος της ψαλίδας μεταξύ των πολύ πλουσίων και των κατώτερων οικονομικά στρωμάτων, δεν επιδιώκεται έστω συστημικά και διαχειριστικά η βελτίωση αυτής της κατάστασης, αλλά η παγίωσή της και ταυτόχρονα η δημιουργία μιας νέας οικονομικής συνθήκης παροχής, για λόγους –θεωρούμε– παραπλανητικούς. Θα μπορούσε κάποιος να πει «είναι δυνατόν να είναι κάποιος αντίθετος στην παροχή εισοδήματος σε όλους, κατάλληλου για το ξεπέρασμα της απόλυτης φτώχειας;». Ας δούμε τη αναφέρει αρχικά η Ελληνική ομάδα για το Βασικό Εισόδημα: «Το Βασικό εισόδημα δεν είναι επίδομα είναι ανθρώπινο δικαίωμα γι’ αυτό και δεν υπάρχουν κριτήρια. Δεν θα αντικαταστήσει την εργασία αντίθετα θα μπορέσει να καλύψει κάποιες βασικές ανάγκες όλων μας και άρα να μας προσφέρει ασφάλεια και ελευθερία στις επιλογές μας. Θα δώσει κίνητρα σε όλους μας να γίνουμε πιο αποδοτικοί, πιο ευτυχισμένοι, πιο ενεργοί πολίτες! Εμείς, στην πρωτοβουλία, πιστεύουμε ότι είναι ο δρόμος για να εξαφανίσουμε την απόλυτη φτώχεια και να μειώσουμε τις ανισότητες και τις αδικίες του σημερινού οικονομικού συστήματος». Μέσα σε λίγες γραμμές παρατηρούμε τη λογική που διαπνέει τους υποστηρικτές του ΒΕ: ανθρώπινα δικαιώματα, διατήρηση της μισθωτής εργασίας, ενεργοί πολίτες, εξαφάνιση της απόλυτης φτώχειας, μείωση ανισοτήτων.
Αρχικά, δεν θεωρούμε ότι το ΒΕ είναι ανθρώπινο δικαίωμα, είναι αστικό δικαίωμα και μάλιστα κατά κυριολεξία, με την έννοια ότι σε ένα αστικό περιβάλλον με την παρουσία υψηλής ανεργίας, μη αδιαμεσολάβητη πρόσβαση σε αγαθά όπως τροφή και νερό, είναι επιτακτική για την ανθρώπινη επιβίωση η παροχή είτε επιδομάτων είτε κοινωνικών παροχών. Αυτό που εξοντώνει δεν είναι η ανεργία γενικά, αλλά η ανεργία στο αστικό περιβάλλον. Ένα περιβάλλον απόλυτα διαμορφωμένο και ελεγχόμενο από το κράτος μέσω των πολλαπλών δομών του. Αλλά ταυτόχρονα η Ελληνική ομάδα για το Βασικό Εισόδημα ξεκαθαρίζει ότι αυτό δεν θα αντικαταστήσει τη μισθωτή εργασία αλλά θα μας κάνει πιο ευτυχισμένους, πιο αποδοτικούς, πιο ενεργούς πολίτες! Δεν ξέραμε ότι το όνειρο του κάθε εργάτη είναι να παίρνει φιλοδώρημα για να πηγαίνει χαρούμενος και παραγωγικός στις λαϊκές συνελεύσεις. Και φυσικά δεν ξέραμε ότι η απόλυτη φτώχεια εξαφανίζεται με την έλευση τέτοιων εισοδημάτων.
Πραγματικά, θεωρούμε άκρως προκλητικό κάποιοι να γράφουν και να φτιασιδώνουν με λεκτικά περιτυλίγματα την απόλυτη εξαθλίωση και ανέχεια, που υπάρχει αυτή τη στιγμή στον ελλαδικό χώρο, ζητώντας με πολιτικούς όρους μάλιστα φραγκοδίφραγκα. Γιατί είναι πρόκληση να λες ότι η απόλυτη φτώχεια θα εξαφανιστεί και να διαβεβαιώνεις για τη διατήρηση της μισθωτής εργασίας, την στιγμή που οι περισσότεροι από εκείνους που δουλεύουν βρίσκονται σε χειρότερες συνθήκες και καταστάσεις απ’ ότι πριν από μερικά χρόνια. Είναι ευνόητο και λογικό στην παρούσα τραγική οικονομική συγκυρία, που μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες είναι στα όρια της εξαθλίωσης, τα 200 ή 400 ευρώ να φαντάζουν σωτήρια και ανακουφιστικά για πολλούς. Οφείλουμε, όμως, να προσεγγίζουμε τα ζητήματα που προκύπτουν με όρους και συνθήκες συνολικής απελευθέρωσης, ατόμου και κοινωνίας. Σε διαφορετική περίπτωση θα επαναληφθεί αυτό που η ιστορία έχει καταδείξει πάμπολλες φορές: αιτηματική ικανοποίηση αστικών ελευθεριών-δικαιωμάτων-διεκδικήσεων, όπου το κράτος και η πολιτική-οικονομική εξουσία κερδίζει χρόνο για να ελιχθεί και ανασυνταχθεί, ώστε να διατηρήσει τα προνόμια της. Άλλωστε, δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι η «λαϊκή» απαίτηση για ΒΕ πηγάζει εκ των πάνω με σκοπούς είτε αποσυμπίεσης της οργής είτε διατήρησης μιας minimum κατανάλωσης σημαντικής για την επιβίωση του συστήματος. Ίσως αυτοί να είναι οι λόγοι που παρόμοια συζήτηση εκτυλίσσεται και στις ΗΠΑ μεταξύ οικονομολόγων διαφόρων τάσεων, όπως μας ενημερώνουν σε πρόσφατο δημοσίευμα οι New York Times (Rethinking the Idea of a Basic Income for All, BRUCE BARTLETT, 10/12/13).
Και εάν οι οικονομολόγοι πασχίζουν να βρουν τρόπους επίλυσης δομικών δυσλειτουργιών που έχει παρουσιάσει το σύστημα, στην εγχώρια «κινηματική σκηνή» κατά κάποιο περίεργο τρόπο ορισμένοι προσπαθούν να συνδέσουν έννοιες όπως αποανάπτυξη, αλληλέγγυα οικονομία, βασικό εισόδημα. Πραγματικά δεν μπορούμε να καταλάβουμε με όρους πολιτικούς και οικονομικούς το πώς μπορεί κάποιος να εντάξει το ΒΕ μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της απο-ανάπτυξης. Η απο-ανάπτυξη, για παράδειγμα, ένα μοντέλο κοινωνικής-οικονομικής δομής στη βάση των περιορισμένων πόρων του φυσικού περιβάλλοντος στέκεται κριτικά σε όλο το οικοδόμημα της ανάπτυξης, που καταστρέφει και οδηγεί μαθηματικά σε αδιέξοδο τον πλανήτη. Το ΒΕ ως αίτημα εντάσσεται μέσα ![xalk_2]()
στα κυρίαρχα κοινωνικά πλαίσια και μάλιστα προωθημένο ως ένα ανθρώπινο δικαίωμα. Είναι καθαρά διαχειριστικό και επ’ ουδενί δεν μπορεί να στριμώχνεται δίπλα ή από δίπλα με την αποανάπτυξη. Κάνουμε αυτή την επισήμανση διότι παρατηρούμε ότι ορισμένοι, είτε από αφέλεια είτε όχι, πραγματοποιούν εκδηλώσεις και συζητήσεις με θέμα το ΒΕ και ενώ προγενέστερα έχουν ασχοληθεί σημαντικά με την απο-ανάπτυξη. Όπως επίσης η σύνδεση που γίνεται μεταξύ της αλληλέγγυας οικονομίας και του ΒΕ, στη λογική της συρρίκνωσης και κατάργησης θέσεων εργασίας που θα προκύψουν λόγω της εναντίωσης στη μισθωτή εργασία και της μη συμβατότητας με την ορθή διαχείριση του περιβάλλοντος. Όπου το ΒΕ αποτελεί «ένα μέσο εφαρμόσιμο στο σημερινό σύστημα που θα βοηθήσει τον κοινωνικό μετασχηματισμό και την δημιουργία νέων κοινωνικών και οικονομικών δομών… Η οικοδόμηση όμως μιας αλληλέγγυας οικονομίας αποτελεί τον στόχο και προϋποθέτει ένα μεταβατικό πρόγραμμα». Πραγματικά δεν μπορούμε να αντιληφθούμε το πώς μέσα στο υπάρχον καπιταλιστικό σύστημα θα οικοδομηθεί μια αλληλέγγυα οικονομία σε τέτοια έκταση και ένταση που θα μπορεί να γίνει αποδεκτό από κάποιο κράτος και η παράλληλη παροχή ΒΕ. Κινήσεις και εφαρμογές αλληλέγγυας οικονομίας ασφαλώς και υπάρχουν αλλά είναι ανεδαφικό να πιστεύει κάποιος ότι το κράτος θα παράσχει ΒΕ για να «βοηθήσει τον κοινωνικό μετασχηματισμό και την δημιουργία νέων κοινωνικών και οικονομικών δομών». Ενώ είναι το ίδιο κράτος που έχει επεξεργαστεί και εφαρμόσει αυτές τις πολιτικές που στην παρούσα φάση έχουν οδηγήσει στις αυτοκτονίες, στην εξαθλίωση και στην απόλυτη φτώχεια. Άλλωστε, η οικονομική και πολιτική ιστορία έχει δείξει ότι ούτε μεταβατικά στάδια ούτε κοινωνικοί μετασχηματισμοί οδηγούν σε εξισωτικές κοινωνίες, αλλά αντίθετα ισχυροποιούν με άλλους τρόπους την εξουσία. Διότι μπορεί σήμερα το αίτημα να λέγεται ΒΕ, αλλά πριν από δεκαετίες τα αιτήματα για επίδομα ανεργίας, αδείας και δώρων ικανοποιήθηκαν, αλλά επ’ ουδενί η κοινωνία μετασχηματίστηκε ή μετέβη σε μια άλλη –έστω– κοινωνική και οικονομική δομή.
στα κυρίαρχα κοινωνικά πλαίσια και μάλιστα προωθημένο ως ένα ανθρώπινο δικαίωμα. Είναι καθαρά διαχειριστικό και επ’ ουδενί δεν μπορεί να στριμώχνεται δίπλα ή από δίπλα με την αποανάπτυξη. Κάνουμε αυτή την επισήμανση διότι παρατηρούμε ότι ορισμένοι, είτε από αφέλεια είτε όχι, πραγματοποιούν εκδηλώσεις και συζητήσεις με θέμα το ΒΕ και ενώ προγενέστερα έχουν ασχοληθεί σημαντικά με την απο-ανάπτυξη. Όπως επίσης η σύνδεση που γίνεται μεταξύ της αλληλέγγυας οικονομίας και του ΒΕ, στη λογική της συρρίκνωσης και κατάργησης θέσεων εργασίας που θα προκύψουν λόγω της εναντίωσης στη μισθωτή εργασία και της μη συμβατότητας με την ορθή διαχείριση του περιβάλλοντος. Όπου το ΒΕ αποτελεί «ένα μέσο εφαρμόσιμο στο σημερινό σύστημα που θα βοηθήσει τον κοινωνικό μετασχηματισμό και την δημιουργία νέων κοινωνικών και οικονομικών δομών… Η οικοδόμηση όμως μιας αλληλέγγυας οικονομίας αποτελεί τον στόχο και προϋποθέτει ένα μεταβατικό πρόγραμμα». Πραγματικά δεν μπορούμε να αντιληφθούμε το πώς μέσα στο υπάρχον καπιταλιστικό σύστημα θα οικοδομηθεί μια αλληλέγγυα οικονομία σε τέτοια έκταση και ένταση που θα μπορεί να γίνει αποδεκτό από κάποιο κράτος και η παράλληλη παροχή ΒΕ. Κινήσεις και εφαρμογές αλληλέγγυας οικονομίας ασφαλώς και υπάρχουν αλλά είναι ανεδαφικό να πιστεύει κάποιος ότι το κράτος θα παράσχει ΒΕ για να «βοηθήσει τον κοινωνικό μετασχηματισμό και την δημιουργία νέων κοινωνικών και οικονομικών δομών». Ενώ είναι το ίδιο κράτος που έχει επεξεργαστεί και εφαρμόσει αυτές τις πολιτικές που στην παρούσα φάση έχουν οδηγήσει στις αυτοκτονίες, στην εξαθλίωση και στην απόλυτη φτώχεια. Άλλωστε, η οικονομική και πολιτική ιστορία έχει δείξει ότι ούτε μεταβατικά στάδια ούτε κοινωνικοί μετασχηματισμοί οδηγούν σε εξισωτικές κοινωνίες, αλλά αντίθετα ισχυροποιούν με άλλους τρόπους την εξουσία. Διότι μπορεί σήμερα το αίτημα να λέγεται ΒΕ, αλλά πριν από δεκαετίες τα αιτήματα για επίδομα ανεργίας, αδείας και δώρων ικανοποιήθηκαν, αλλά επ’ ουδενί η κοινωνία μετασχηματίστηκε ή μετέβη σε μια άλλη –έστω– κοινωνική και οικονομική δομή.Και ασφαλώς ας μην μας διαφεύγει το γεγονός, ότι το σύγχρονο κράτος πρόνοιας έχει για ιδρυτή του, τον Όττο φον Μπίσμαρκ, ο οποίος το 1880 προώθησε μεγάλες μεταρρυθμίσεις, δίνοντας επιδόματα για περιπτώσεις ασθένειας, ατυχημάτων και ασφαλιστικής πρόνοιας στην τρίτη ηλικία, έχοντας ως στόχο την εξαγορά των εργατικών σωματείων ώστε να σταματήσουν να διαμαρτύρονται και να θεωρούν τους εαυτούς τους κομμάτι του κρατικού σχηματισμού. Δεν νομίζουμε ότι οι σύγχρονοι εξουσιαστές δεν γνωρίζουν να μιμούνται και να εφαρμόζουν παλαιές αποτελεσματικές τακτικές. Απεναντίας!
Αναρχικός Πυρήνας Χαλκίδας