Υποβλήθηκε από eleftheriakoskosmos στις 
Εκτυπώσιμη μορφή

Του Andrea Tognina


Οι αναρχικοί είναι λίγοι. Συνήθως αντιμετωπίζονται με δυσπιστία. Καλλιεργούν μια ουτοπία η οποία στα μάτια των πολλών φαίνεται απραγματοποίητη. Η ιστορία τους έχει σημαδευτεί από πολλές ήττες. Σήμερα όμως πολλά κοινωνικά κινήματα  βασίζονται σε ελευθεριακές ιδέες και πράξεις.
«Τώρα πια ο αναρχισμός (…) καταλαμβάνει τη θέση που ανήκε στον μαρξισμό την εποχή των κινημάτων της δεκαετίας του ‘60: ακόμη και κάποιος που δεν θεωρείται αναρχικός προσφεύγει σε αναρχικές ιδέες και αυτοπροσδιορίζεται σε σχέση με αυτές», έγραψε πρόσφατα ο νεοϋορκέζος ανθρωπολόγος David Graeber,  ένας από τους διανοούμενους στους οποίους αναφέρεται το κίνημα Occupy Wall Street.
Η φράση μπορεί να φανεί καρπός της αισιόδοξης βούλησης ενός στρατευμένου αναρχικού, είναι όμως επίσης αλήθεια ότι στοιχεία της ελευθεριακής σκέψης όλο και πιο συχνά εμφανίζονται στο πρόσφατο χρονικό των κοινωνικών κινημάτων : η αρχή της αυτοδιαχείρισης, οι συναινετικές αποφάσεις, η απόρριψη των ιεραρχιών.
Ο αναρχισμός, με καθυστέρηση αρκετών χρόνων, φαίνεται να επηρεάζεται από τα αποτελέσματα του 1989. «Τα τελευταία 15 χρόνια ο αναρχισμός βρίσκεται σε ανάκαμψη», παρατηρεί ο Gabriel Kuhn, αναρχικός φιλόσοφος αυστριακής καταγωγής. Η πτώση των κομουνιστικών καθεστώτων έδωσε κατά κάποιο τρόπο δίκιο στους αναρχικούς.
Η παραδοσιακή μαρξιστική σκέψη έχασε τη λάμψη της. «Τη δεκαετία του ‘90 πολλοί συμμερίζονταν τις κριτικές στον αυταρχικό σοσιαλισμό, αλλά κρατούσαν τις αποστάσεις τους από τον αναρχισμό. Τον θεωρούσαν ουτοπικό, ρομαντικό και χαοτικό. Χρησιμοποίησαν όμως πολλά στοιχεία από τον αναρχισμό: τη δημοκρατία της βάσης, την οριζόντια οργάνωση, τη δυσπιστία απέναντι στις ιεραρχίες και τους πολιτικούς, και επίσης την αρχή της άμεσης δράσης », λέει ο Kuhn.
Συνάντησα τον  Gabriel Kuhn στο Saint-Imier, που βρίσκεται στο τμήμα της ελβετικής οροσειράς του Γιούρα (Jura) [1]  που ανήκει στο καντόνι της Βέρνης, στην πρόσφατη διεθνή αναρχική συνάντηση που οργανώθηκε με την ευκαιρία των 140 χρόνων από το συνέδριο που γέννησε την αντιαυταρχική Διεθνή.
Εδώ ξεκίνησε η πρώτη περίοδος της ιστορίας του αναρχικού κινήματος, η οποία σηματοδοτήθηκε από μια σημαντική παρουσία αναρχικών στο εργατικό κίνημα μερικών χωρών και από τις επαναστατικές εμπειρίες της κομούνας του Παρισιού, των σοβιέτ (συμβουλίων) στην Ουκρανία και της ισπανικής επανάστασης. Μια περίοδος η οποία μπορούμε να θεωρήσουμε  ότι ολοκληρώθηκε με το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.
Από τον ταξικό αγώνα στην κοινωνική εξέγερση
Η αναρχική σκέψη θα επανεμφανιστεί στα κινήματα της δεκαετίας του ‘60 στα οποία ήταν ισχυρή η ελευθεριακή  τάση. « Στο πλαίσιο της νέας αριστεράς του ‘68 ο αναρχισμός αλλάζει χαρακτήρα. Τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά αποκτούν σημαντικότερο ρόλο. Η εξέγερση ενάντια στην αστική οργάνωση της κοινωνίας (ordine borghese) υποσκελίζει την παράδοση του ταξικού αγώνα», σημειώνει ο Gabriel Kuhn. Ο αναρχισμός επηρεάζει τη νέα αριστερά κι επηρεάζεται κι εκείνος με τη σειρά του. Το κίνημα ανοίγεται σε νέες προοπτικές. « Η παραδοσιακή κεντρικότητα των οικονομικών ζητημάτων αντιμετωπίζεται με περισσότερο κριτική ματιά, η προσοχή μετατοπίζεται και προς άλλες μορφές κυριαρχίας: την πατριαρχία, το ρατσισμό, τις έμφυλες διακρίσεις, την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος».
Μετά το ‘68 ο αναρχισμός γίνεται πιο ποικιλόχρωμος και ανακαλύπτει εκ νέου όψεις της κλασικής ελευθεριακής σκέψης που είχαν ως τότε μάλλον υποβαθμιστεί: παραδείγματος χάρη τις σκέψεις γύρω από τη σεξουαλικότητα του Erich Mühsam [2], τον πρόδρομο οικολογισμό του Elisée Reclus [3] ή στην Ελβετία, τις πρωτοβουλίες της Margarethe Hardegger [4]  υπέρ του ελέγχου των γεννήσεων . «Υπάρχουν κάποιοι κύκλοι γενεών : το ‘68 είναι μια σημαντική στιγμή, μετά ίσως η δεκαετία του ‘80 με το κίνημα punk, και η δεκαετία του ‘90 με τη ζαπατιστική εξέγερση στο Μεξικό, την εμφάνιση των κινημάτων για μια ‘’άλλη παγκοσμιοποίηση’’ και τον ερχομό του internet», παρατηρεί η  Marianne Enckell, αρχειοθέτρια στο Διεθνές Κέντρο Μελετών για τον Αναρχισμό (CIRA) στη Λοζάνη.
Το όραμα του 19ου αιώνα για μια  μεγάλη επαναστατική αναγέννηση δεν εξαφανίζεται, συνήθως όμως τίθεται σε δεύτερο επίπεδο σε σχέση με τις προσπάθειες να δημιουργηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο αυτόνομοι χώροι στην καθημερινότητα. « Όλο και λιγότερο το όραμα της στιγμής της αλλαγής και όλο και περισσότερο η προσπάθεια να φανταστούμε την εφαρμογή των αναρχικών ιδεών στην καθημερινή ζωή», συνοψίζει ο  Edy Zarro, ένας από τους εμπνευστές του αναρχικού εκδοτικού οίκου La Baronata, κι εκείνος στο Saint-Imier μαζί με άλλους συντρόφους από το Ticino. Σε αυτό το πλαίσιο, μάλλον η λέξη κλειδί  είναι η αυτοδιεύθυνση.

Η καθημερινή αναρχία
Τις τελευταίες δεκαετίες το ελευθεριακό κίνημα βρήκε γόνιμο έδαφος για σκέψη και πειραματισμό στις διάφορες αυτοδιαχειριζόμενες πραγματικότητες που αναδύθηκαν στην Ιταλία την Ισπανία κι αλλού. Και χάρη στην οριζόντια και ευέλικτη δομή του, μπόρεσε γρήγορα να αφουγκραστεί και να απορροφήσει τους παλμούς που προέρχονταν από άλλα κοινωνικά κινήματα. « Παραδείγματος χάρη το  Molino ( ένα αυτοδιαχειριζόμενο κοινωνικό κέντρο στο  Ticino από το  1996) είναι πολύ επηρεασμένο από το ζαπατιστικό κίνημα στο Μεξικό. Σύντροφοι και συντρόφισσες πήγαν στην  Chiapas μετεφέροντάς μας ερεθίσματα  τα οποία μπορέσαμε να επεκτείνουμε σε θεωρίες και πρακτικές που είναι μέχρι σήμερα χρήσιμες», διηγείται ο  Paolo Casellini, ένας από τους ακτιβιστές του κοινωνικού κέντρου.
«Αυτό που έχει νόημα για εμάς τους αναρχικούς και ελευθεριακούς είναι η υιοθέτηση μεθόδων οριζόντιας, αυτοδιαχειριζόμενης, χωρίς ανάθεση, συναίνεσης. Δεν είναι ανάγκη να πάμε μακριά, μέχρι το Μεξικό, αρκεί να δούμε αυτό που συμβαίνει στην κοιλάδα Σούζα (Val di Susa), με το κίνημα No Tav (κίνημα που αντιστέκεται ενάντια στη σιδηροδρομική γραμμή υψηλής ταχύτητας στη Γαλλία και την Ιταλία)», παρατηρεί από την πλευρά του ο Michele Bricòla, ένας από τους συντάκτες του αναρχικού περιοδικού Voce libertaria στο Ticino.
Αναμφίβολα μέσα στο αναρχικό κίνημα το άνοιγμα προς συγγενή κινήματα και η τάση να αποδεσμεύεσαι από την εξουσία αντί να την πολεμάς μετωπικά δεν έχουν την ομόφωνη αποδοχή. Όμως μεγάλο μέρος του αναρχισμού φαίνεται ότι έχει αφήσει πίσω του – αν ποτέ ήταν δικές του –  τις έννοιες της ηγεμονίας που είχαν επεξεργαστεί οι πολιτικές θεωρίες του 19ου αιώνα, προτιμώντας δικτυακές σχέσεις με άλλα κοινωνικά κινήματα. « Κάποτε διακηρύσσαμε τις ιδέες μας τώρα είμαστε εδώ για να μάθουμε», δηλώνει ο Peter Schrembs, εδώ και σαράντα χρόνια ενεργός στο αναρχικό κίνημα στο Ticino.
Ριζοσπαστικός πραγματισμός
«Σε κάθε περίπτωση, οι αναρχικοί αποτελούν μια τέτοια μειοψηφία που αν αρνηθούν να συνεργαστούν με άλλους δεν θα μπορέσουν να κάνουν και πολλά πράγματα. Κι επίσης δεν είναι οι αναρχικοί που θα κάνουν την επανάσταση, αλλά ο κόσμος. Δεν θέλουμε να υποκαταστήσουμε τον κόσμο, δεν είμαστε μια επαναστατική πρωτοπορία», λέει ο Michel
Némitz από το αυτοδιαχειριζόμενο πολιτισμικό κέντρο Espace Noir
στο St-Imier, ένας από τους οργανωτές της διεθνούς συνάντησης.
Ο αναρχισμός σήμερα μάλλον ευνοεί την πράξη, τη συγκεκριμένη δράση που εμπνέεται από ελευθεριακές μεθοδολογίες. Μια προσέγγιση η οποία έχει ιστορικές ρίζες στο κίνημα. Όπως γράφει ο David Graeber, «ο αναρχισμός επιδίωξε να είναι ένας ηθικός λόγος  πάνω στην επαναστατική πρακτική». Ένας ηθικός λόγος θεμελιωμένος στην προϋπόθεση ότι η ελευθερία δεν μπορεί να κατακτηθεί με αυταρχικά μέσα και ότι η κοινωνική αλλαγή ξεκινάει από την αλλαγή των καθημερινών σχέσεων. Βέβαια, στο αναρχικό κίνημα δεν λείπει η αφέλεια, οι δογματισμοί και μερικές φορές η ασάφεια. Όμως παραμένει ο πιο ριζοσπαστικός ερμηνευτής των θεμελιωδών αρχών της γαλλικής επανάστασης: ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη.
«Είμαι πραγματικά ελεύθερος όταν όλα τα ανθρώπινα όντα που με περιβάλλουν, άντρες και γυναίκες, είναι εξίσου ελεύθερα. Η ελευθερία των άλλων ανθρώπων, αντί να αρνείται ή να περιορίζει την ελευθερία μου, είναι απεναντίας η αναγκαία προϋπόθεση και επιβεβαίωσή της» έγραψε ο Μ. Μπακούνιν. Μάλλο σήμερα οι αναρχικοί οικολόγοι θα επέκτειναν αυτή την έννοια της ελευθερίας και στα ζώα, τα δέντρα και τα βουνά.
29 Αυγούστου 2012
(Μετάφραση Ν. Χριστόπουλος)
[1]. Ή ‘’Ζυρά’’ σύμφωνα με τη γαλλόφωνη προφορά.
[2]. Erich Mühsam (1878-1934): Γερμανός επαναστάτης καλλιτέχνης (ποιητής) και αναρχικός. Πρωτοστάτησε στην ‘’επανάσταση των συμβουλίων’’ και τη βραχύβια Συμβουλιακή Δημοκρατία στο Μόναχο το 1918. Το 1933 συλλαμβάνεται από τα ναζιστικά τάγματα εφόδου (SA) για τις διεθνιστικές / ελευθεριακές του απόψεις και βέβαια για την εβραϊκή του καταγωγή και οδηγείται στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Oranienburg όπου δολοφονείται το 1934  μετά από σκληρά βασανιστήρια.
[3]. Elisée Reclus (1830-1905): Φημισμένος γεωγράφος στην εποχή του, θεμελιωτής της σύγχρονης κοινωνικής γεωγραφίας, κομουνάρος στην κομούνα του Παρισιού και αναρχικός. Οι μελέτες του διεύρυναν τους ορίζοντες της επιστήμης της γεωγραφίας θέτοντας στο επίκεντρο της γεωγραφικής σκέψης τη συνάρθρωση των φυσικών με τα κοινωνικά, ιστορικά και ανθρωπολογικά στοιχεία. Το βιβλίο του L’Homme et la Terre  ( Ο Άνθρωπος και η Γη ) ανοίγει με τη φράση: ‘’Ο άνθρωπος είναι η φύση που αυτοσυνειδητοποιείται’’. Ένας πρόδρομος της ‘’κοινωνικής οικολογίας’’.
[4]. Margarethe Faas-Hardegger(1882-1963): Ελβετή ελευθεριακή συνδικαλίστρια (επηρεασμένη από τον γαλλικό επαναστατικό συνδικαλισμό και τις ελευθεριακές ιδέες του Gustav Landauer), φεμινίστρια, ειρηνίστρια και συγγραφέας. Στον συνδικαλιστικό της αγώνα μάχεται και για τα πολιτικά/κοινωνικά δικαιώματα των γυναικών αλλά και για την αντισύλληψη, την άμβλωση, τον έλεγχο των γεννήσεων, τον ελεύθερο έρωτα, την κατάργηση του στρατού. Καταδικάστηκε σε ένα χρόνο φυλακή γιατί βοήθησε δύο γυναίκες να διακόψουν την κύησή τους. Αφιερώθηκε επίσης στην προσπάθεια ίδρυσης αναρχο – κομουνιστικών αγροτικών κοινοτήτων.
Το κείμενο είναι μετάφραση από το αναρχικό περιοδικό VOCE libertaria (No 22,Σεπτέμβριος – Νοέμβριος 2012) που εκδίδεται στο ιταλόφωνο Ticino της Ελβετίας και το οποίο συμμετείχε μαζί με τις εκδόσεις La Baronata από την ίδια πόλη στη Διεθνή αναρχική συνάντηση στο Saint-Imier τον Αύγουστο του 2012. Οι σημειώσεις είναι του μεταφραστή.