Ο Ζενέ στην Παλαιστίνη
ΑΝΤΙΚΛΙΜΑΚΑ
Ο Ζενέ στην Παλαιστίνη | ΕΝΘΕΜΑΤΑ του Κώστα Αθανασίου
Το 1983, ο Ζαν Ζενέ δημοσίευσε ένα εκτεταμένο στην Επιθεώρηση παλαιστινιακών μελετών τον Ιανουάριο του 1983, αποτυπώνοντας την άγρια εμπειρία της επίσκεψής του στο στρατόπεδο Παλαιστινίων προσφύγων της Σατίλα λίγο μετά τη σφαγή των αμάχων από τις δεξιές πολιτοφυλακές, με την άμεση συνέργεια του ισραηλινού στρατού. Το άρθρο, μαζί με μια πολυσέλιδη σχετική συνέντευξη που είχε δώσει επίσης το 1983 περιλαμβάνεται στον τόμο Ζαν ΖενέΤέσσερις ώρες στη Σατίλα (μτφ. Σ. Βελέντζας), που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ύψιλον
Στις 14 Σεπτεμβρίου 1983, και ενώ οι μαχητές της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) έχουν αποχωρήσει από τη Βηρυτό, δολοφονείται ο ηγέτης των δεξιών χριστιανών και πρόεδρος του Λιβάνου Μπασίρ Τζεμαγέλ. Με αυτό το πρόσχημα, ο ισραηλινός στρατός εισβάλλει στη Βηρυτό και, παρά τις υποτιθέμενες εγγυήσεις των δυτικών δυνάμεων (ΗΠΑ, Γαλλίας και Ιταλίας) ότι δεν θα πειραχτούν οι άμαχοι, περικυκλώνει τους παλαιστινιακούς καταυλισμούς Σάμπρα και Σατίλα. Στις 6 το απόγευμα της 16ης Σεπτεμβρίου, μονάδες δεξιών χριστιανών Φαλαγγιτών εισβάλλουν στους καταυλισμούς, με την άδεια, τουλάχιστον, του ισραηλινού στρατού («φώτιζε τα στρατόπεδα τη νύχτα»), και αρχίζει το μακελειό των αμάχων Παλαιστινίων, που διαρκεί μέχρι το πρωί της 18ης Σεπτεμβρίου. Ο τελικός απολογισμός των βασανιστηρίων και των φόνων είναι τραγικός, μιας και ο (άγνωστος) αριθμός των νεκρών κυμαίνεται μεταξύ 1.300 και 3.500 ή ίσως και 5.000.
Ο Ζενέ καταφέρνει να μπει στη Σατίλα το πρωί της 19ης Σεπτεμβρίου, μόλις 24 ώρες μετά το τέλος της σφαγής, και η τραγική εικόνα που συνάντησε περιγράφεται, με τρόπο «κλινικό» κάποιες φορές, στο βιβλίο αυτό.
Δεν ήταν η πρώτη φορά βέβαια που ο Ζενέ βρισκόταν στη Μέση Ανατολή και στην Παλαιστίνη. Ο Ζενέ είχε συναντήσει τον Αραφάτ τον Νοέμβριο του 1970, στην Ιορδανία – συνάντηση κατά την οποία, σύμφωνα με τον βιογράφο του Ζενέ Edmund White, ο Αραφάτ είχε ζητήσει από τον Ζενέ να γράψει ένα βιβλίο για τους Παλαιστίνιους και τον είχε εφοδιάσει με ένα πάσο για να κυκλοφορεί ελεύθερα στις περιοχές της PLO. Ο Ζενέ δημοσίευσε το πρώτο του κείμενο για τους Παλαιστίνιους τον Μάιο του 1971. Τον Μάιο του 1972, ο Ζενέ πήγε στα στρατόπεδα των Παλαιστινίων, όπου έμεινε μέχρι το τέλος του Αυγούστου και ξαναβρήκε τον παλιό του γνώριμο Αμπού Ομάρ, τον οποίο εμείς οι αναγνώστες συναντάμε στον Αιχμάλωτο του έρωτα. Επιπλέον, ο Ζενέ θα τοποθετηθεί έμπρακτα στο πλευρό οργανώσεων όπως η RAF και οι Μαύροι Πάνθηρες: «οι Μαύροι στη λευκή Αμερική είναι τα σύμβολα που γράφουν ιστορία· πάνω στη λευκή σελίδα, είναι το μελάνι που της δίνει κάποιο νόημα», γράφει στον Αιχμάλωτο του έρωτα (μτφ. Λ. Παλαντίου).
Στη συνέντευξή του που περιέχεται στις Τέσσερις ώρες…, ο Ζενέ κάνει μια βασική διάκριση ανάμεσα στη «βαναυσότητα» [των Ισραηλινών] και στη «βία» [των Παλαιστινίων], για να υποστηρίξει κατόπιν πως «όλα τα θεατρικά μου έργα είναι κατά κάποιον τρόπο πολιτικά. […] Κατέληγα σε μια πλοκή που δεν ήταν πολιτική αλλά ήταν τοποθετημένη μέσα σ’ ένα καθαρά επαναστατικό κίνημα».
Χιλιάδες σελίδες έχουν γραφτεί αναλύοντας και ερμηνεύοντας τον Ζενέ και τις πολιτικές πτυχές του έργου του. Ο ίδιος λέει πως «ήμουν με τους λαούς που επαναστατούσαν. Αλλά αυτό ήταν πολύ φυσικό, γιατί κι εγώ ο ίδιος έχω ανάγκη να αμφισβητήσω την κοινωνία». Ο συγγραφέας Χουάν Γκοϊτισόλο, σε ένα άρθρο του στην El País το 2009, γράφει ότι ο Ζενέ «αναζητά πρώτα στους Μαύρους Πάνθηρες και μετά στους φενταγίν την αιτία που θα τον απομακρύνει από μια Γαλλία και μια Ευρώπη τις οποίες έχει αφήσει για πάντα πίσω του». Ο Ζενέ, λέει ο Σαρτρ στον Άγιο Ζενέ (σε μτφ. Λ. Θεοδωρακόπουλου), «φέρνει στο φως την ενοχή μας. Όποια κι αν είναι η κοινωνία που θα διαδεχτεί τη δική μας, οι αναγνώστες του δεν θα πάψουν να του δίνουν άδικο, αφού αντιτίθεται σεκάθε κοινωνία, αλλά ακριβώς γι’ αυτό είμαστε αδέρφια του: γιατί η εποχή μας έχει ένοχη συνείδηση απέναντι στην ιστορία».
Ωστόσο, η πολιτική στράτευση του Ζενέ σημαδεύεται και από ένα είδος απαισιόδοξου «αντιθεσμικού» ρεαλισμού: ο Ζενέ είναι εκεί, στο πλευρό των εξεγερμένων, ένας εξεγερμένος και ο ίδιος με τον τρόπο του, όσο κρατάει η οργισμένη αυθεντικότητα της εξέγερσης. Μετά, τα πράγματα μάλλον θα αλλάξουν: «όταν τελειώσει [η επανάσταση], σχεδόν αυτόματα βρίσκει το τελετουργικό της», λέει ο Ζενέ σε μια συνέντευξή του (βλ. περ. Διαβάζω, 6 Απριλίου 1983). Γι’ αυτό και, στη συνέντευξη που περιλαμβάνεται στις Τέσσερις ώρες…, υποστηρίζει ότι «τη μέρα που οι Παλαιστίνοι θα γίνουν θεσμός, εγώ δεν θα είμαι πια με το μέρος τους. Τη μέρα που οι Παλαιστίνιοι θα γίνουν έθνος όπως τα άλλα έθνη, εγώ δεν θα είμαι πια εκεί».
Άποψη εντελώς ταιριαστή για έναν άνθρωπο που στήριξε τον αγώνα των Μαύρων Πανθήρων ενώ αναρωτιόταν «Τι είναι λοιπόν ένας μαύρος; Και, πρώτα απ’ όλα, τι χρώμα έχει;»
Πηγή:
http://enthemata.wordpress.com/2013/12/15/athan/