Μια μικρή εισαγωγή στον Αναρχισμό
Δημοσιεύτηκε από τον ΑργΑ
Δημοσιεύτηκε από τον ΑργΑ
"Mια Κριτική εισαγωγή στον Αναρχισμό, από την εισήγηση στον Δεύτερο κύκλο αυτομόρφωσης "προς ένα σύγχρονο αντικαπιταλιστικό διαφωτισμό" με θέμα τον Αναρχισμό που έγινε στις 4/12 στον ΕΚΧ Νosotros".
Ο αναρχισμός αποτελεί ένα σύνολο πολιτικών ιδεών και ο όρος αναρχία συνδέετε και χρησιμοποιείται για να εκφράσει την δυνατότητα οργάνωσης μιας κοινωνίας χωρίς εξουσία. Απαρχή ήταν όταν ο Προυντόν διακήρυξε περήφανα στο έργο του, «Τι είναι ιδιοκτησία» και με την περίφημη στιχομυθία «τι είστε» να καταλήγει περήφανα «είμαι αναρχικός». Οι αναρχικοί υποστηρίζουν την κατάργηση του νόμου και της διακυβέρνησης, με την πεποίθηση πως μια περισσότερο φυσική και αυθόρμητη κοινωνική οργάνωση δύναται να αναπτυχθεί. Άλλωστε όπως υποστήριξε ο Προυντόν «η κοινωνία αναζητά την ευταξία στην αναρχία» δηλαδή Anarchy is Order, εξ ου και το Άλφα σε κύκλο.
Κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα ο αναρχισμός αποτέλεσε ένα σημαντικό συστατικό στοιχείο του πολύμορφου σοσιαλιστικού κινήματος. Το 1864 οι αναρχικοί ενώθηκαν με τους οπαδούς του Μαρξ και ίδρυσαν την διεθνή ένωση των εργαζόμενων. Στα τέλη το ίδιου αιώνα οι αναρχικοί βρίσκουν μεγάλη υποστήριξη στους ακτήμονες χωρικούς της Ρωσίας και της νοτίου Ευρώπης, ενώ μέσω του αναρχοσυνδικαλισμού δημιουργούν ένα σημαντικό ρεύμα στους βιομηχανικούς εργάτες. Ο αναρχοσυνδικαλισμός αποτελεί ως τις μέρες μας, μια διακριτή μορφή του επαναστατικού συνδικαλισμού. Η αναρχοσυνδικαλιστική θεωρία αντλεί την δύναμη της από σοσιαλιστικές ιδέες και αναπτύσσει την πιο σκληρή και προωθημένη αντίληψη για τον ταξικό πόλεμο μέσω της άμεσης δράσης των εργαζομένων.
Ο αναρχισμός διαφέρει από όλες τις άλλες πολιτικές ιδεολογίες, διότι δεν κατάφερε να εδραιωθεί πέρα από το σύντομο καλοκαίρι της Αναρχίας στον ισπανικό εμφύλιο, που κατέδειξε ότι η δυνατότητα της οργάνωσης χωρίς εξουσία είναι ρεαλιστική και αυτό από μόνο του είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Γιαυτό θα ήταν λάθος να θεωρήσουμε τον αναρχισμό ως ιδεολογία ή μορφή πολιτικής σκέψης ελάσσονος σημασίας.
Η απήχηση του αναρχισμού ως πολιτικό κίνημα υπήρξε για κάποιους περιορισμένη εξαιτίας των στόχων και των μέσων του. Η ανατροπή του κράτους και η διάλυση όλων των μορφών πολιτικής εξουσίας – βασικό αίτημα του αναρχισμού, φαντάζει ουτοπική με την πρώτη ματιά. Οι αναρχικοί απορρίπτουν καθ΄ ολοκληρίαν ως διεφθαρμένα και διαβρωτικά τα συμβατικά μέσα άσκησης πολιτικής επιρροής όπως κόμματα, εκλογές, δημόσια αξιώματα κλπ. Αντίθετα υιοθετούν δομές οριζόντιες, πιστεύοντας στον αυθορμητισμό των μαζών και στην ανθρώπινη δίψα γι ελευθερία.
Γιαυτό και ο αναρχισμός αρνείται να πεθάνει. Αν και ηττήθηκε μαζικά με την επικράτηση του Φράνκο στον Ισπανικό εμφύλιο, ακριβώς λόγο της ασυμβίβαστης στάσης του απέναντι στην εξουσία και με τον δυναμικό πολιτικό ακτιβισμό αλλά και το πάθος της άμεσης δράσης ως εργαλεία, συνεχίζει να έχει μια διαρκή και συχνά ηθική απήχηση ιδιαίτερα στους νέους με αποτέλεσμα να χαρακτηρίζεται άδικα ως ένα απλό νεανικό φαινόμενο.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του αναρχισμού είναι η αντίθεση στο κράτος και στους παρελκόμενους αυτού θεσμού επιβολής, έλεγχου και διακυβέρνησης. Οι αναρχικοί προτιμούν μια κοινωνία χωρίς κράτος στην οποία ελεύθερα άτομα διαχειρίζονται τις σχέσεις τους μέσα από εκούσια συμφωνία χωρίς καταπίεση και καταναγκασμό.
"Η αναρχική αντικρατική θέση που επιδιώκει τον ατομικό –συλλογικό & κοινωνικό αυτοκαθορισμό δεν παραγνωρίζει ότι οι άνθρωποι μέσα στα εξουσιαστικά-εκμεταλλευτικά συστήματα είναι παράγωγα των εγκαθιδρυμένων κοινωνικών σχέσεων και ιδεών, που δεν είναι άλλα από αυτά της άρχουσας τάξης. Οι άνθρωποι συνεπώς δεν λειτουργούν μέσα από τις ελεύθερες επιλογές τους στη συγκεκριμένη κοινωνική οργάνωση. Αλλά είναι φορείς και τμήμα των κοινωνικών αντιφάσεων, των προτύπων, των συμπεριφορών, των νοοτροπιών, των αξιών, των ιδεών, των πρακτικών & των απόψεων, που εγκαθιδρύει και διαμορφώνει ασταμάτητα η κυριαρχία."
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο αναρχισμός αν και μπορεί να θεωρηθεί ως αρχετυπική θεωρία σε καμία περίπτωση δεν είναι ιδεολογικά μονολιθικός αλλά πολύμορφος μέχρι σε σημείο να χαρακτηριστεί και αντιφατικός. Ο αναρχισμός για αρκετούς είναι το σημείο που τέμνονται δυο αρκετά ανταγωνιστικές και αντικρουόμενες θεωρήσεις της κοινωνικής οργάνωσης αλλά και θέασης του ανθρώπου, ο αντιεξουσιαστικός σοσιαλισμός και ο άκρατος φιλελευθερισμός. Ο Πρώτος με τον κοινωνικό αναρχισμό και ο δεύτερος με τον ατομικιστικό ή lifestyle αναρχισμό.
Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά τα συγκεκριμένα ρεύματα: Οι φιλοσοφικές ρίζες του κολεκτιβιστικού αναρχισμού βρίσκονται στον σοσιαλισμό και τονίζουν την ικανότητα του ανθρώπου για κοινωνική αλληλεγγύη καθότι κανένας άνθρωπος δεν είναι έρημο νησί. Επηρεάστηκε αρχικά από τον μουτουελισμό του Προυντόν αλλά καθορίστηκε στην συνέχεια από την αλληλοβοήθεια του Κροπότκιν για να μεταστοιχειωθεί στην συνέχεια στον αναρχοκομμουνισμό. Διότι στην πιο ριζοσπαστική της μορφή, αυτή η πίστη στην κοινωνική αλληλεγγύη οδηγεί στην κατεύθυνση του πλήρους κομμουνισμού.
Ο Αναρχοκομμουνισμός ή Κοινωνικός Αναρχισμός είναι εδραιωμένος στην αισιόδοξη πεποίθηση για την φύση του ανθρώπου. Η αντίληψη αυτή δεν ισοδυναμεί όμως με μια αφελή πίστη στην «φυσική καλοσύνη» αλλά υπογραμμίζει την δυνατότητα για καλοσύνη ή οποία «δύναται να» υπάρχει μέσα σε όλα τα ανθρώπινα όντα, διότι οι άνθρωποι κατά τον κοινωνικό αναρχισμό είναι κατά βάθος κοινωνικά αγελαία και συνεργατικά πλάσματα. Αυτή η αναρχική πίστη στην κοινωνική αλληλεγγύη χρησιμοποιήθηκε για να υποστηρίξει και να υπερασπίσει ποικίλες μορφές συμβιωτικής συμπεριφοράς. Ο Κροπότκιν την θεμελίωσε μέσα από το έργο του «Αλληλοβοήθεια» ως το κατεξοχήν παράγοντα της εξέλιξης, επανεξετάζοντας την θεωρία του Δαρβίνου, αναδεικνύοντας τη συνεργασία έναντι του ανταγωνισμού.
Γιαυτό και οι αναρχοκομμουνιστές υπερασπίζουν την ζωή μέσα στις μικρές αυτοδιαχειριζόμενες κοινότητες οι οποίες εγγυούνται και διασφαλίζουν την συμμετοχή και την πολιτική ισότητα. Αυτή είναι και η μοναδική μορφή διακυβέρνησης η οποία είναι ανεκτή από τους αναρχικούς. Διότι μόνο οι «ανθρώπινης κλίμακας» κοινότητες, επιτρέπουν στους ανθρώπους να διαχειριστούν τις δικές τους υποθέσεις μέσα από την πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπίδραση. Αντίθετα ο συγκεντρωτισμός πάντοτε σχετίζεται με αποπροσωποποιημένες και γραφειοκρατικές διαδικασίες. Αυτή η αποκέντρωση αποτελεί το βασικό «αναρχικό πρόταγμα» το οποίο σήμερα ενστερνίζεται η κοινοτική ψυχολογία ως χειραφετική στροφή προς έναν οικολογικό συμβιωτικό και ψυχοκοινωνικό τρόπο ζωής σύμφωνα με την θεωρία της ψυχολογικής αίσθησης της κοινότητας.
Στον αντίποδα όμως του κοινωνικού έχουμε φυσικά τον ατομικιστικό αναρχισμό ο οποίος έγκειται στην φιλελεύθερη ιδέα του κυριάρχου ατόμου. Διότι κατά πολλούς στην καρδιά του φιλελευθερισμού υπάρχει μια πίστη στην πρωτοκαθεδρία και στην σπουδαιότητα της ατομικής ελευθερίας. Ο αστικός φιλελεύθερος μύθος, παρουσιάζει την κοινωνία ως ένα άθροισμα ξεχωριστών επιλογών από μεμονωμένα άτομα, που απλώς πρέπει να βρεθεί ο τρόπος να εκδηλώνονται χωρίς ο ένας να παρενοχλεί τον άλλο. Άρα το άτομο δεν μπορεί να είναι κυρίαρχο σε μια κοινωνία που εξουσιάζεται από το νόμο και το κράτος. Όμως για τους αναρχικούς η ελευθερία του ενός δεν σταματάει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου. Αλλά όπως είχε καταθέσει ήδη από τον 19ο αιώνα ο Μπακούνιν: η απόλυτη ελευθερία του κάθε ατόμου επιβεβαιώνεται και ασκείται μέσα από την απόλυτη ελευθερία όλων.
Οι αναρχοατομικιστικές πεποιθήσεις βασίζονται κατεξοχήν στο έργο του Μαξ Στίρνερ «ο μοναδικός και το εγώ του», αν και ο ίδιος δεν προσδιορίσθηκε ποτέ ως αναρχικός. Σε αντίθεση με τον κοινωνικό αναρχισμό που μιλάει για αλληλεγγύη, ο αναρχοατομικισμός αναδεικνύει τον εγωισμό, δηλαδή πως τα άτομα ενδιαφέρονται περισσότερο για τον εαυτό (εγώ) τους. Είναι συνεπώς ιδιοτελή ή υστερόβουλα, μια υπόθεση που ταιριάζει περισσότερο στον Χομπς ή στην ψυχαναλυτική απαισιοδοξία του Φρουντ για τον άνθρωπο παρά στον Κροπότκιν ή τον Μπακούνιν, είναι όμως συναφής με την ατομικιστική αμοιβαιότητα που ενυπάρχει στο έργο του Προυντόν γιαυτό και την επικαλούνται.
Σύμφωνα με τον Στίρνερ ο «εγωισμός» είναι η φιλοσοφία που τοποθετεί το ατομικό εγώ στο κέντρο του ηθικού σύμπαντος, ώστε να δρα όπως εκείνο επιλέγει χωρίς περιορισμούς. Αυτή η στάση ερμηνεύεται ως μια μορφή μηδενισμού που σημαίνει πίστη στο τίποτα, θέση που κατευθύνεται προς τον αθεϊσμό και τον ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό. Οι ατομικιστές έχουν μια απαισιόδοξη θέαση για την κοινωνική δυνατότητα του ανθρώπου και την Ελευθερία. Οι ιδέες του ατομικιστικού αναρχισμού απορρίπτουν τον διαφωτισμό (σε αντίθεση με τον κοινωνικό αναρχισμό) ενώ συχνά βρίσκουν συνάφεια στον Νίτσε. Γεγονός συμβατό με την μεταμοντέρνα θεώρηση του μετααναρχισμού. Είναι άξιο λόγου να σημειωθεί ότι πολιτισμικά οι ιδέες του ατομικού αναρχισμού αναπτύσσονται στις ΗΠΑ ενώ του κοινωνικού στην Ευρώπη.
"Ο αναρχισμός συνεπώς, ως ένα ιστορικό κοινωνικοπολιτικό ρεύμα συγκερασμού της ισότητας (στην οποία επικεντρώνει ο μαρξισμός με απούσα την ελευθερία) και της ελευθερίας (στην οποία επικεντρώνει ο φιλελευθερισμός με απούσα την ισότητα) προσεγγίζει την έννοια της επιλογής ως τον διαρκώς παραγόμενο και αμφισβητούμενο τόπο της ατομικής και συλλογικής απόφασης και συμφωνίας στην κατεύθυνση του αυτοκαθορισμού ενάντια στις κυρίαρχες νόρμες και την επιβαλλόμενη κανονικότητα."
Φαντάζει αρκετά ελκυστική η ιδέα του να παρουσιαστεί ο αναρχισμός ως ξεπερασμένος στο σήμερα. Κάτι τέτοιο όμως θα χαρακτηρίζονταν ως ερμηνευτικό σφάλμα, διότι η σημασία του αναρχισμού έχει λιγότερο να κάνει με την παροχή μιας ιδεολογικής βάσης για την απόκτηση πολιτικής εξουσίας, αλλά πολύ περισσότερο για την κοινωνική οργάνωση χωρίς αυτήν.
Ο αναρχισμός στην σημερινή εποχή αμφισβητεί τη κυριαρχία και γονιμοποιεί άλλες πολιτικές πεποιθήσεις ως ένα άλλο αρχετυπικό σύστημα αξιών. Οι αναρχικοί υπογράμμισαν την καταναγκαστική και καταστροφική φύση της εξουσίας, ενώ κατέδειξαν τις διαβρωτικές επιδράσεις της κρατικιστικής τάσης στον «υπαρκτό σοσιαλισμό». Υπό αυτή την έννοια ο αναρχισμός όχι μόνο δικαιώθηκε αλλά κατέχει σημαντική επίδραση στην σύγχρονη πολιτική κριτική σκέψη.
Το να υποστηρίξει κανείς, ότι ο αναρχισμός πέθανε επειδή από καιρό έπαψε να είναι μαζικό κίνημα, σημαίνει απλά ότι χάνει την ουσία. Σήμερα εν μέσω μιας ακόμα καπιταλιστικής κρίσης, σε ένα κόσμο που γίνεται ολοένα πιο πολύπλοκος, πιο διαπλεκόμενος, πιο σύνθετος αλλά και κατακερματισμένος. Ενάντια στην νέα παλινόρθωση της εξουσίας, ο αναρχισμός λόγο της σύνδεσης του με αξίες όπως η συμμετοχή, η αυτοργάνωση, η αποκέντρωση, ο κοινοτισμός, η αποανάπτυξη και ο κολεκτιβισμός -δύναται να- είναι καλύτερα εξοπλισμένος από πολλές άλλες «μαζικές» ή trendy πολιτικές πεποιθήσεις για να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της μετανεωτερικότητας. Αλλά αυτό από μόνο του δεν αρκεί.
Τι συμβαίνει λοιπόν με αυτή την πολύπαθη ιδέα? Θα παραμείνει απλά και μόνο μια δεξαμενή ιστορικών και φιλοσοφικών ιδεών του περασμένου αιώνα? Έχει να αναδείξει ο αναρχισμός κάτι επίκαιρο προς το κοινωνικά δρώμενα ? Το μέλλον θα δείξει, τίποτα δεν έχει τελειώσει στον αγώνα του ανθρώπου για την ελευθερία.
Αργύρης Αργυριάδης
Πηγή:
http://www.babylonia.gr/news/topika-nea/koinonika-kinimata/mia-mikri-eisagogi-ston-anarxismo.html
